Plant & insect: moerasandijvie

Met je voetjes in de natte modder — met warm weer lijkt de positie van moerasandijvie (Tephroseris palustris) niet te versmaden. Een plant die helpt om nat gebied droger te maken, hoe Nederlands wil je het hebben. Maar moerasandijvie was geen winnaar bij de verkiezing van de nationale bloem, ondanks de warme aanbeveling. 'Ik hou net als de polderende Nederlanders van nieuw land en kleurde de Flevopolders na aanleg vele jaren geel. Het toenmalige massale voorkomen in wat nu de Oostvaardersplassen heet is misschien wel een kiem geweest in het behoud van dit gebied voor de natuur. Ik ben zo populair dat diverse buurlanden mij uit Nederland hebben gehaald om mij weer in hun natuur terug te brengen. Stem op geel, stem op mij!' luidde de tekst. Het mocht niet baten, moerasandijvie veroverde geen plekje in de top vijf. 

Veroveraar

Toch is deze pioniersplant een echte veroveraar die droogvallend terrein snel inneemt. Ik herinner me massale bloei — misschien was dat rond de Oostvaardersplassen die na 1968, toen de Flevopolder was drooggemalen, bestemd waren als nat gebied waar de natuur haar gang kon gaan. Daar groeit moerasandijvie nog steeds. Er wordt vandaag de dag niet zoveel meer ingepolderd, toch is er op de juiste plekken nog genoeg kans moerasandijvie te vinden. In het laagveendistrict rond Amsterdam waar ik wel rondvaar, in de regio Krammer-Volkerak, Markiezaatsmeer, de Marker Wadden en de al genoemde Oostvaardersplassen. Hier zie je waar je kans hebt, ze bloeien nog wel een paar weken. Speur op open, natte of drooggevallen plaatsen in kreken, langs afgetrapte slootkanten of rond duinplassen. Als ze er staan, zijn ze niet te missen: meestal massaal, lekker fors en lekker geel.

Herkennen

De wollig behaarde omwindselblaadjes zijn allemaal even lang en staan in één rij, er zijn geen korte buitenomwindselblaadjes onderaan. De stengel is hol, zodat er in de natte bodem zuurstof bij de wortel kan komen. Hij kan wel vier centimeter dik worden en is kleverig behaard. De planten worden makkelijk een meter hoog en zijn eenjarig, soms tweejarig. Zie ook deze mooie afbeelding in de Flora Batava.

Plant & insect

Het jaarthema van de botanische tuinen in 2024 is plant en insect. Insecten komen bij moerasandijvie aan hun trekken: de bloemhoofdjes geuren zelfs voor onze neuzen heerlijk zoet. Er is zelfs moerasandijviehoning te koop: 'Moeras andijvie honing; gekke naam he!', staat te lezen op de website van Jam en Zo. 'Deze honing is heerlijk van smaak en maar een aantal jaren te oogsten, dit komt door het plantje welke de nectar en stuifmeel levert, een pioniers plantje welke maar een aantal jaren bloeit op het nieuwe natuurgebied de Marker wadden en daar weer zal verdwijnen.' De honing moet dit jaar nog geoogst worden, wie weet binnenkort weer te bestellen. Moerasandijvie is ook gastheer voor de elegante guldenroedevedermot.

Plant & mens

Volgend jaar hebben de botanische tuinen 'plant en mens' als jaarthema. Bij dat thema past moerasandijvie prima. Inpolderen heeft de plant massaal de ruimte gegeven en hij helpt om een gebied droog te krijgen. Er valt ook iets te proeven: geluksvogels kunnen moerasandijviehoning proeven en de naam 'andijvie' suggereert eetbaarheid. Het jonge blad kan inderdaad als sla gegeten worden. Ook steekt het groen in de winter af tegen sneeuw en ijs, verlokkend groen in een tijd van het jaar dat er vroeger voor hongerige magen weinig te vinden was. Moerasandijvie eet je uit armoe, niet als delicatesse. Laat 'm maar fijn staan voor de bijen.

Geen stoepplant

Moerasandijvie is een composiet (familie Asteraceae). Gezien z'n voorkeur voor drooggevallen plekken is het geen stadsplant, maar familieleden op de stoep zijn er genoeg. Klein streepzaad, bleekgele droogbloem, gewoon biggenkruid, Jakobskruiskruid, akkerkool en de nederige schijfkamille, om er een paar te noemen. En natuurlijk het madeliefje, winnaar van de Nationale Bloem Verkiezing. 

Aanvulling bijenorchis

Het stukje van vorige zondag over de bijenorchis leverde een leuke reactie op. "U schrijft, dat de bestuiver van deze orchidee, de langsprietbij, nog niet in Nederland voorkomt", schrijft Jean Claessens. "Daarmee suggereert u, dat de bijenorchis in de rest van Europa wel door deze bij bestoven wordt. Dat is echter niet het geval: de bijenorchis is volledig zelfbestuivend. Ik observeer deze soort al meer dan 30 jaar en vond nooit een bestuiver op deze bloem." We voegden Jeans reactie toe onder het stukje van vorige week. Lees het nog even, misschien bent u net zo verwonderd als ik.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Beeld: Krzysztof Ziarnek; Adri Mulder; Carl Axel Magnus Lindman; Joris Smidt