Maak van jouw tuin, gevel of balkon een streektuin
Atlas LeefomgevingStel je voor: je bent een wilde bij en je bent op zoek naar nectar. Je vliegt, vliegt en vliegt, maar het enige dat je tegenkomt zijn daken, muren en tegels. Nergens een bloem waar je de nectar uit kunt zuigen. Uitgeput blijf je daarom maar rondjes zoemen. Het wordt tijd om even uit te rusten. Even pauzeren op een stenen muur helpt helaas niet tegen de honger en dorst. Maar de afstand tot het grotere natuurgebied, waar de kans groter is om veel voedsel te vinden, is zonder eerst uit te rusten veel te ver vliegen.
Insecten hebben het moeilijk
Wilde bijen, in Nederland alleen al 360 soorten, zijn belangrijke bestuivers van onder andere onze voedselgewassen. Ze zijn niet de enige insecten die het moeilijk hebben. Uit onderzoek van de afgelopen decennia blijkt een afname onder alle insectengroepen. Bij nachtvlinders is deze afname meer dan vijftig procent en bij loopkevers zelfs zo’n 75 procent. De oorzaken zijn onder andere mechanisatie van de landbouw en verstedelijking.
Uit onderzoek van Natuur en Milieu (pdf: 4,8 MB) blijkt bovendien dat de verstening tussen 2019 en 2024 in dertig grote gemeenten in Nederland met bijna acht procent is toegenomen. Bebouwing en de aanleg van wegen zorgt er ook voor dat de natuur in Nederland steeds meer versnipperd raakt. De grotere natuurgebieden, waar bepaalde diersoorten goed kunnen leven, worden steeds kleiner.
Steden onmisbaar voor herstel biodiversiteit
Uit onderzoek van Sweco blijkt dat steden onmisbaar zijn voor het herstel van de biodiversiteit. De stad biedt, onder andere door minder gebruik van bestrijdingsmiddelen dan op het platteland en de gevarieerdere omgeving, meer leefgebiedjes voor verschillende planten- en diersoorten. Er is meer ondersteuning nodig om deze leefgebiedjes in stand te houden.
Streektuin als tussenstop voor insecten
Deze uitdagingen worden ook gezien bij het platform Streektuinen. Gelukkig kennen ze daar ook vooral inspirerende en groene oplossingen. Het doel van Streektuinen is dat er een reusachtig groen netwerk ontstaat, dat mens en natuur weer meer verbindt. Want natuur hoort niet te beginnen achter de hekken van natuurgebieden, maar daar waar jij je voordeur opent.
Rolf Schuttenhelm, medeoprichter van Streektuinen: "Wij willen laten zien dat tuinen, balkons en gevels veel meer kunnen zijn dan alleen een stukje mooi groen. Elke tuin, gevel of balkon kan een tussenstop zijn voor insecten en dieren en een verbinding vormen met grotere, omliggende natuurgebieden.” Jouw tuin kan dus helpen om het effect van verstening, verstedelijking en versnippering tegen te gaan. Rolf voegt toe: “Het is bovendien ook leuk om veel verschillende planten te zien bloeien, en te kijken welke insecten en dieren er allemaal op bezoek komen.”
Maak van jouw tuin een stapsteen voor de unieke natuur bij jou in de buurt (Bron: Streektuinen)
Jouw tuin als stapsteen
Jouw tuin kan een verbinding zijn met andere tuinen en een groter natuurgebied in de buurt. Als je voor een streektuin kiest zijn plantensoorten uit de omgeving welkom. Inheemse planten (planten die van nature in Nederland groeien) die streekeigen zijn, trekken dieren en insecten aan die leven van die planten en bloemen. Rolf legt dit uit aan de hand van mijn balkon dat zich in Nieuwegein bevindt: “Ken je de kattenstaart? Dat is een prachtige paars bloeiende plant, die veel voorkomt in het rivierengebied. Die kattenstaart trekt een specifieke wilde bij aan: de kattenstaartdikpoot. Vanuit jouw tuin of balkon met kattenstaart vindt de kattenstaartdikpoot hopelijk zijn weg naar een volgende stapsteen – de tuin van de buren – en van daaruit naar de nabijgelegen uiterwaarden langs de Lek waar die kattenstaart ook weer van nature voorkomt." Als je een tuin, balkon of gevel met streekeigen planten hebt, dan gooi je eigenlijk namens de dieren met de dobbelsteen. Je zorgt er dus voor dat zij zich kunnen verplaatsen over het spelbord, in dit geval het landschap.
Naast insecten kun je ook andere soorten zoals de egel ondersteunen. In een natuurlijke tuin, waarin hoopjes bladeren mogen blijven liggen of takkenrillen te vinden zijn, vindt ook dat dier makkelijker een thuis. Rekening houden met de streek is ecologisch tuinieren. Rolf: “Je kijkt niet, als een botanist, naar wat een enkele plant in jouw tuin doet. Je kijkt wat een plant kan betekenen in samenhang met het natuurlijke systeem daaromheen: voor insecten, dieren en andere natuur in de buurt. Meer zoals een ecoloog. We willen zoveel mogelijk mensen inspireren om op deze manier aan de slag te gaan.”
De samentuin in Kortenhoef
De moestuin van Atlas-collega Liesbet in Kortenhoef, in de streek ‘Hollands en Utrechts Laagveengebied’ ligt op veengrond met een dunne kleiige bovenlaag. Een eeuw geleden was het een gebied met unieke natuur en een netwerk van kraakheldere sloten, met daarin een rijke onderwaterwereld. Door overbemesting en landbouw is dit bijna allemaal verdwenen, behalve rond de grote beschermde plassen.
De tuin van Liesbet is een samentuin: een tiental vrijwilligers houdt de boel op orde. Het perceel van 1.850 vierkante meter ligt langs een sloot en loopt af in een natter gebied. Zou de tuin van Liesbet een stapsteen kunnen zijn met de natuur bij die grotere veenplassen?
Liesbet vertelt: "We proberen opbrengst te krijgen van de moestuin. Dat doen we door de bodem het werk te laten doen. We laten veel inheemse planten gewoon staan tussen de gewassen, zoals kattenstaart en kaardebol. Daar komen heel veel bijen en hommels op af, die zorgen voor bestuiving. Toen we vijf jaar geleden begonnen, heb ik als eerste een zeventig meter lange inheemse haag geplant. Daar zitten veel vogels en andere dieren in."
In de moestuin groeien veel planten die kenmerkend zijn voor de streek. Langs de sloot dotterbloemen, rietorchis en moerasvergeet-mij-nietje. Op de nattere bodem zwarte bes, echte koekoeksbloem en moerasspirea. De vrijwilligers zien allerlei leven voorbijkomen in de moestuin, van roofvogels, vinken en zwaluwen tot dassen, muizen en vossen. Liesbet kijkt goed rond in de moestuin, of ze insecten ziet die kenmerkend zijn voor de streek. Zoals de grote beer, bonte viltbij of op de rietstengels de ranonkelbij. Tot nu toe nog niet met succes, maar wat niet is, kan nog komen.
In welke streek woon jij?
Streektuinen onderscheidt 25 ecologische streken: van de West-Friese en Hollandse zeeklei tot de Zeeuwse zandgronden. Een streek wordt gevormd door de ligging en de bodem. Op veen en klei groeien andere planten dan op zand. In de bermen van de Lekdijk (streek Laagrivierengebied, Rotterdam, Dordrecht, de Lek en Betuwe), zie je lokaal bijvoorbeeld de zeldzame beemdkroon. En in de Schoorlse duinen (Noordelijke Hollandse duinstreek) komt de prachtige, maar kwetsbare blauwe zeedistel voor.
Op de Bodemkaart van Nederland op de Atlas Leefomgeving zie je de verspreiding van bodemsoorten in Nederland. Bekijk de kaart op de Atlas Leefomgeving. Klik op de kaart en dan zie je in de i-knop links om welk bodemtype het gaat.
Kleine tuin, groot verschil
Je tuin hoeft niet groot te zijn om mee te doen. Rolf beaamt dit: “Zo toverde Nick Vledder zijn voortuintje in Hattem om tot een streektuin en nu komt daar een bijzondere lokale vlinder voor. Met enthousiasme en toewijding maak je ook van een kleinere tuin een fijn leefgebiedje.” Het voortuintje van Nick Vledder en zijn vrouw is een krappe 25 vierkante meter en doet mee aan Streektuinen als voorbeeldtuin. Vledder heeft er een paar jaar geleden een lokale kruiden- en zadenmix gezaaid en ook sleedoorns geplant. Hattem ligt op de grens van twee streken: het IJsseldal en de Veluwe. De sleedoornpage is een dagvlinder die zich precies op deze grens thuisvoelt en die niet veel meer voorkwam. In 2020 zag Vledder ‘m voor het eerst vliegen en eitjes afzetten in een van zijn sleedoorns.
Hoe meer verschillende plantensoorten, hoe meer verschillende dieren er in een tuin zitten. Dat bleek ook uit een onderzoek van Joeri Malpurgo naar 65 geveltuintjes in de binnensteden van Amsterdam en Den Haag. In een kleine tuin met veel verschillende plantensoorten bleken meer verschillende dieren te leven dan in grote tuinen met minder verschillende plantensoorten. Ook je gevel kan een goede groeiplek zijn voor planten. Zet er bijvoorbeeld een inheemse klimplant zoals de gewone klimop tegenaan. Diverse vlinders zijn afhankelijk van deze plant, waaronder het boomblauwtje.
Ook balkons doen mee
Ook balkons kunnen omgetoverd worden tot streektuin. Rolf: “Ik raad je aan om een grote plantenbak neer te zetten en daar streekplanten in te zetten, of wellicht een inheems bloemenweidemengsel in te zaaien.” Streektuinen heeft zulke mengsels samengesteld met Cruydt-Hoeck, een inheemsezaden- en plantenkwekerij. Een mengsel is geschikt voor tien vierkante meter. Deel het met je buren: zo ontstaan er meerdere stapstenen in de buurt.
Doe mee aan de Maand van de Groene Tuin
Tijdens de Maand van de Groene Tuin van 1 tot en met 30 april 2025 krijg je meer tips voor een groene en biodiverse tuin. Samen met een groot aantal partners organiseert Milieu Centraal deze voorjaarscampagne. Er zijn allerlei lokale en landelijke groene acties waar je aan mee kunt doen. Ga tegels wippen, doe er iets creatiefs mee of laat ze ophalen door een tegeltaxi. Ruil twee tegels in voor twee gratis inheemse planten bij een tuincentrum bij jou in de buurt. Doe mee aan leuke workshops, webinars en winacties. Op de website van de Maand van de Groene Tuin vind je nog veel meer acties en tips. Bijvoorbeeld hoe je zorgt voor een gezonde bodem en hoe je een bijenboog plant, die meerdere seizoenen bloeit.
Een groot, groen natuurnetwerk
Streektuinen bestaat nu een half jaar en er zijn al 1100 tuinen als streektuin aangemeld. Maar er valt nog een wereld te winnen, want Nederland heeft bij elkaar 5,5 miljoen tuinen. Een oppervlakte zo groot als de Veluwe. Daar zijn alle bermen, 17.000 kilometer aan dijken, gevels en balkons, moes- en buurtuintjes nog niet eens bij opgeteld.
Rolf is hoopvol: “Als een op de tien tuinen meedoet, dan zou de droom van een groot groen natuurnetwerk werkelijkheid kunnen worden.” Daarin vindt de wilde bij gemakkelijk een plekje om uit te rusten en een hapje te eten. In dat grote groene natuurnetwerk van Nederland, waarin het gonst van het leven.
Meer lezen?
- Meer weten over de Bodemkaart? Meld je aan voor de inspiratiesessie ‘Bodemkaart van Nederland’ op dinsdag 22 april 2025 van 15.30 - 16.30 uur.
- Wil jij van jouw tuin een streektuin maken, twijfel je over welke streek past of heb je andere vragen? Bij Streektuinen helpen ze graag. Mail naar: info@streektuinen.nl.
- Ben je enthousiast en wil je jouw tuin aanmelden als streektuin? Of misschien wel als voorbeeldtuin om anderen te inspireren? Volg dit stappenplan.
- Meer inspiratie over het vergroenen van je tuin? Je leest het in de artikelen
Je leefomgeving verbeteren? Ga aan de slag in je eigen tuin en De biodiversiteit vergroten? Plant inheemse planten in je tuin! op de Atlas Leefomgeving. - Lees meer over natuurnetwerken en natuurlijke verbindingen.
Tekst: Eline Wester, Atlas Leefomgeving
Beeld: Sjon Heijenga; Pixabay; Kars Veling; Frits Bink, Saxifraga; Liesbet Dirven; Eline Wester; Milieu Centraal
Video: Streektuinen
Kaart: Atlas Leefomgeving