Plant & insect: zeekool

Eerst nog even terug naar de winnaar van de Nationale Bloem Verkiezing: het madeliefje. Vorige dinsdag leidde ik een groep door de Leidse Hortus in het kader van een 'vitality walk'. Op mijn vraag "wat is de nationale bloem" kwam uit verschillende monden het antwoord "het madeliefje!" Super natuurlijk dat steeds meer mensen dat weten. De botanische tuinen proberen meer bekendheid te geven aan de nationale bloem door collectiebordjes te plaatsen. Hortus Alkmaar had allang zo'n bordje en ook in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam was het madeliefje van informatie voorzien. Ziet u een collectiebordje bij een madeliefje in één van de botanische tuinen, stuur ons een foto en maak kans op een groen prijsje.

Relatieve nieuwkomer

Terug naar de zeekool, wel genomineerd maar niet in de top vijf beland. Niet heel raar, het is een relatieve nieuwkomer. In Nederland werd de eerste gemeld in 1930, in België pas in 1974! De plant is met een opmars bezig, maar niet super algemeen en is gebonden aan de kust. Zo word je geen nationale bloem. Toch heeft zeekool (Crambe maritima) z’n charmes. Hij verwelkomt onder meer vliegen, zweefvliegen, hommels en andere bijen voor stuifmeel en nectar. Het groot koolwitje legt z'n eitjes op de plant en de rupsen eten er smakelijk van.

Smakelijk eten

Dat smakelijk eten doet u zelf misschien ook wel eens. Even wat naamsverwarring: in tuinenland wordt zowel Crambe cordifolia als Crambe maritima wel zeekool genoemd. De eerste wordt ook wel bolletjeskool genoemd en daar houden we ons hier maar aan: zeekool is C. maritima. Het blad van bolletjeskool wordt ongeveer een meter hoog en de bloempluimen kunnen wel twee meter de lucht in gaan. In de tuin beslaat hij zomaar een meter of twee. De bijen weten zowel bolletjeskool als zeekool goed te vinden.

Bleken

Zeekool wordt al lang als groente gekweekt: de stengels worden gebleekt en gegeten, zoals je asperges eet. Dat bleken gebeurt door in het voorjaar cloches, bleekpotten, over de plant te plaatsen. Haal geen zeekool uit de natuur, daarvan is de stengel niet lekker, de plant is niet algemeen en mag het niet. Laat de planten maar fijn staan voor de bijen en koolwitjes. De groente is niet veel in de handel, want het is lastig te vervoeren. Zelf kweken dus, en dat gaat goed op reguliere tuingrond, maar ook op zilte grond waar verder niet heel veel wil groeien. Van een plant kan jaren geoogst worden. Door de vlezige wortel uit te spitten en te delen verkrijg je gemakkelijk meer planten en verjong je ze. Zaaien kan ook, na drie jaar zijn de eerste stengels te oogsten. Het blad hoef je niet weg te gooien: jong blad eet je rauw of na even blancheren, ouder blad stoof je. Ben je geen moestuinier of tuinier, dan blijft het bij speuren of zeekool op de menukaart komt bij een restaurant in de kuststreek.

Kruisbloemen op de stoep

Waar u zeekool zeker niet vindt: op de stoep. Daar zijn wel heel veel andere planten uit de kruisbloemenfamilie te vinden, van groot tot klein, maar nooit zo fors als een volwassen zeekoolplant. Bijvoorbeeld grote zandkool, akkerkers, gewone raket, zandraket, herderstasje, kleine veldkers, kleine varkenskers, Deens lepelblad en vroegeling — van de laatste twee nu alleen nog de vliesjes waar de zaadjes hebben gezeten.

Kustliefhebber

Wandelt u langs de kust, kijk dan uit naar de witte bloemen of kogelronde vruchtjes van zeekool, met de aanbeveling voor de verkiezing in gedachten: 'Terwijl de golven onophoudelijk beuken tegen het zwarte basalt, spreid ik mijn taaie mintgroene bladeren tussen de naden van de dijkbekleding. Toen Nederland alleen werd beschermd door duinzand was ik in geen velden of wegen te bekennen. Maar sinds jullie dijken zijn gaan aanleggen, gedij ik steeds beter aan jullie kust. Als zoutminnaar geniet ik van zilte zeelucht en het onophoudelijk golvengeweld. Hopelijk beschouwen jullie mij als het kustsierraad van jullie strijd tegen de zee. Stem op mij, stem op zeekool.' Helaas niet genoeg stemmen, maar wat een mooie plant.

Meer informatie

• Verschillende kwekers bieden stukken wortelstok van zeekool aan. Zaadjes vindt u onder meer bij Cruydt Hoeck. 
• Gaat u zeekool kweken in de tuin of moestuin, Peter Bauwens schreef er een boek over. Fijn om alvast wat te lezen te hebben in de jaren dat u wacht op oogstbare stelen.
• Plant en insect is het jaarthema 2024 van de botanische tuinen.
• Lees meer over stoepplantjes.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Beeld: KU Leuven; Sipke Gonggrijp; Louwerens-Jan Nederlof; De Tuin in vier seizoenen