Inheemse planten: stadsnatuur

Ook buiten de klimaatweek hebben kinderen de aandacht van mensen met hart voor groen. Het programma Vroege Vogels bestaat dit jaar vijfenveertig jaar, wat gevierd wordt met een campagne om zoveel mogelijk leerlingen in het basisonderwijs kennis te laten maken met dieren en planten. De soorten die bij hen in de buurt leven, om precies te zijn. Hoe meer je weet van natuur, hoe groter de kans dat je er om geeft en wil beschermen, is de redenering. Koolmees, klein koolwitje, zomereik, gewone pad, mol, kauw, grote brandnetel, gewone regenworm, akkerhommel en vliegenzwam zijn de tien soorten die elk kind in elk geval zou moeten kennen, wat Vroege Vogels betreft. Daar mogen we als nummer elf best onze nationale bloem, het madeliefje, aan toevoegen. Allemaal soorten die zich goed voelen of handhaven waar mensen wonen.

Tien van 010

Ook in Rotterdam speuren kinderen naar een overzichtelijk aantal belangrijke soorten. 'De 10 van 010' bestaat uit zoogdieren zoals egel, vos en laatvlieger. Verder insecten zoals de rosse metselbij en de kleine vuurvlinder. Er prijken ook bloemen en planten op de Rotterdamse lijst: steenbreekvaren, zwanenbloem en zoete kers. In Leiden speuren kinderen naar zeven soorten: zes dieren en een plant. De bloedrode heidelibel als referentiesoort bij natuurvriendelijke oevers, het bruin zandoogje in kruidenrijk grasland, opnieuw de egel (bij straatgroen), de rosse vleermuis in bosplantsoenen, de huismus bij natuurvriendelijke bebouwing en de tureluur als indicator voor een gezond weidevogelgebied. Langs kademuren is de tongvaren een goed teken voor de kwaliteit van het water in de Leidse grachten en singels.

Zo zijn er vast meer lokale initiatieven om kinderen, en met hen ouders, grootouders en leerkrachten, enthousiast te maken voor de natuur dicht bij huis. Weet u van zo'n stadssoorten-initiatief bij u in dorp of stad, laat het weten: mail naar educatie@hortus.leidenuniv.nl. De leeftijdsgroep van pakweg zes- tot twaalfjarigen zit het verzamelen in ieder geval in het bloed, van voetbalplaatjes tot natuurwaarnemingen.

Verzamelen

Mensen meer over de natuur leren door ze te laten verzamelen is van alle tijden. U kunt nog tot het eind van het jaar genieten van stoepplantjes in het Zaans museum. Eigentijdse portretten van planten, en originele afbeeldingen gemaakt voor de Verkade-albums. Met die albums heeft een hele generatie de natuur leren kennen. Goed nieuws: van nu tot het eind van het jaar hanteert de uitgeverij van het Stoepplantjesalbum een actieprijs.

Bloemenstalletje

Ikzelf leerde mijn eerste planten van mijn moeder, nu negentig, en zijzelf leerde ze uit een papieren spel dat ze op haar elfde verjaardag kreeg: Flora Bloemenstalletje van El Pintor. Heel mooi gemaakt, in grote oplage uitgegeven maar zo stukgespeeld dat je het niet veel meer tegenkomt. Het inspireerde de Leidse Hortus tot een eigentijdse variant: de Stadsnatuur spellenmap. Met een spel over vier seizoenen stoepplanten. Een ander spel gaat over botanische bijzonderheden zoals je die in botanische tuinen aan kunt treffen. Het laatste spel gaat over groenten, voor al die kinderen die een schooltuintje hebben of hun ouders of grootouders helpen in de moestuin of volkstuin. Heel wat mensen noemen herinneringen aan zo'n groentetuin als bron voor een levenslange tuin- en natuurliefde; het zijn waardevolle uurtjes.

Lamsoor, niet zacht

Op een voedselrijke en zonnige plaats kan de volkstuinier zelf zulte proberen te kweken, de plant die vaak onder de naam lamsoor als groente wordt aangeboden. Vorige week las u op deze plaats over de échte lamsoor. Op mijn vraag in dat artikel – Wie weet of het blad van lamsoor zo zacht is als de naam doet vermoeden? – schreef Maarten dat ze zacht maar ook een beetje ruw en stevig zijn. Kees uit Burgh-Haamstede kwam met een overtuigend betoog: "Het is glad en stevig. Alle plantensoorten die geregeld overspoeld worden door zeewater hebben stevige, gladde bladeren. Beharing zou onhandig zijn omdat er dan allerlei zaken achter zouden blijven hangen. Bovendien is de functie van beharing vaak om de verdamping te beperken. Planten in het getijdengebied hebben daar niet zo’n behoefte aan. Evenals de rozet van zeeaster die in Zeeland als lamsoor wordt verkocht, gaat het bij beide plantensoorten puur om de vorm van het blad."

Meer informatie

• Kinderen van 6-12 jaar die in de Leidse Hortus een lesprogramma volgen, krijgen de Stadsnatuur spellenmap mee, zolang de voorraad strekt.
• Ook kinderen die een speurtocht doen in de Leidse Hortus krijgen de Stadsnatuur spellenmap mee.
• Bij het boek Stadsnatuur op de stoep van KNNV Uitgeverij zit een gratis exemplaar van de Stadsnatuur spellenmap.
• Download hier de gratis stoepplantjesposter.
• Doe mee aan onderzoek naar stoepplantjes.
• Hier meer over de klimaatweek.

Tekst en foto: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Afbeeldingen: Maxine Boersma