Inheemse planten: dotterbloem

De samenwerkende botanische tuinen hebben hem prominent op de jaarposter staan: de bloeiende dotterbloem. Nog anderhalve maand en het jaarthema ‘inheemse planten’ van de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen maakt plaats voor ‘Planten en insecten’. Ook daarvoor is een mooie poster van de hand van Joris Smidt in de maak, nog even geduld.

Top-veertig

Een alledaagse, oer-Hollandse plant, de gewone dotterbloem (Caltha palustris), terecht op die poster en terecht voorkomend in de top-veertig voor de Nationale Bloem verkiezing. ‘Noem dat maar gewoon! Ik ben dan wel niet zo zeldzaam als mijn broertje de spindotter, maar wel veel mooier. Mijn grote, eierdooiergele bloemen zie je al van ver. Daarmee kleur ik de randen van snelstromende beken en natte graslanden. En heb je mijn niervormige bladen wel eens gezien? Ik kom voor over het hele noordelijke halfrond, maar zeg nou zelf, wie is er nou typischer voor ons met water doorsneden land dan ik? Stem op mij want ik maak je blij!’, luidde de wervende tekst. En misschien denkt u nu: 'Huh, spindotter?'

Spindotterbloem

Toevallig had ik wel eens van spindotterbloemen gehoord: van Ronald, vrijwilliger in de Leidse Hortus en een vat vol kennis. Ronald schreef een gedegen stuk over de spindotterbloem (Caltha palustris subsp. araneosa) op Wikipedia. ‘De huidige wetenschappelijke naam is gepubliceerd door Ruud van der Meijden in het tijdschrift Gorteria in 1990, de vorm is voor het eerst taxonomisch erkend als een botanische variëteit van de gewone dotterbloem door Cornelis van Steenis in hetzelfde tijdschrift in 1971. In Nederland staat de soort als zeldzaam aangeduid op de Rode Lijst’, leest u daar. Zeldzaam, maar plaatselijk algemeen in het zoetwatergetijdengebied de Biesbosch en langs de Oude Maas. Het bijzondere van de spindotterbloem is dat hij zich vegetatief vermeerdert. Op de knopen, in de bladoksels van de oude bladen, ontwikkelen zich jonge bladen met bijbehorende wortels. De wortels zitten als kluwen bijeen. Zodra de tussenliggende stengeldelen zijn vergaan kunnen de jonge plantjes door het water worden verspreid en elders uitgroeien tot nieuwe planten. Hoe dat vegetatief vermeerderen eruit ziet, is goed te bekijken als u de foto's doorbladert op Waarneming.nl.

Zaadjes

Je kunt je voorstellen dat in een zoetwatergetijdengebied de zaadjes, die aan de buitenkant slijmerig zijn en blijven drijven, gemakkelijk wegspoelen en dat de vegetatieve voortplanting hier voordelen heeft. Maar genoeg over de spindotterbloem, want nabloei vertoont deze ondersoort weinig. Als u een wandeling langs de waterkant maakt kunt u met wat geluk nog een enkele gewone dotterbloem in bloei aantreffen. Vanuit mijn kano maak ik weinig kans, het water is bij ons brak. De dotterbloemen in de buurt bloeien op het Guisveld in de ondiepe regenwatergreppeltjes waar de weilanden mee afwateren: dotterbloemen hebben graag echt zoet water. En die slootjes zijn momenteel verdwenen onder in één vlakke waterplas.

Vrolijk

Aan de wandel dus, op zoek naar nabloeiende dotterbloemen. De dotterbloem staat graag op vochtige oevers en in ondiep, zuurstofrijk water. Wie wordt niet vrolijk bij het zien van de intens gele bloemen. Een honingbij wel, en die er vliegen nu nog steeds, al is het spaarzaam. Voor een honingbij ziet de bloem er anders uit dan voor ons: de bloemdekbladen reflecteren behalve geel ook het voor ons oog onzichtbare ultraviolet. Wie al op leeftijd is, zou behalve vrolijk ook wat nostalgisch kunnen worden bij het zien van een bloeiende dotterbloem. De hooilanden waar ze tot halverwege de vorige eew in massa’s voorkwamen worden bemest, en de dotterbloemen zijn er verdwenen. Terreinbeheerders doen hun best weer een echt dotterbloem-hooiland te krijgen. Beheerders, graag! Hier downloadt u de handleiding van Veldwerkplaatsen. 

Meer informatie:

• Stoepplantjes in het Zaans Museum, nog te zien tot eind dit jaar.
• Het boek bij deze tentoonstelling is nu extra voordelig.
• Meer over stoepplantjes.
• Meer over de botanische tuinen.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: KU Leuven (leadfoto: dotterbloem); Joris Smidt; Hanneke Jelles; Thomé 1885, Dr. Thomé's Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz