Stoepplantje van de week: vroegeling

Vroegeling (Draba verna) is klein tot piepklein: een exemplaar met een rozetje van maar twee centimeter kan al in bloei komen. Uit de rozetjes stijgen dunne, onbebladerde steeltjes op, waar meestal tegelijk bloemknopjes, bloemen en hauwtjes in de vorm van platte eitjes aan zitten. In de herfst kiemen de zaadjes en vormen zich de rozetjes; in het vroege voorjaar – we hebben ze al gezien! – verschijnen de bloemen.

Nostalgie

Mijn allereerste vroegeling zag ik zo’n 45 jaar geleden op papier, in een pocketboekje met de naam Jeugdflora. "Alle tekeningen voor deze Jeugdflora zijn naar de natuur gemaakt door Aart van Breda in de jaren 1957-1961", staat voorin te lezen. Mijn exemplaar was de zevende druk uit 1974, en op de fijne pentekeningetjes was ik verliefd. Over de vroegeling schreef de Jeugdflora: "Het kleinste bloeiertje uit deze flora." En ook: "De plantjes bloeien bijzonder vroeg, vaak al begin februari en ze groeien vaak in grote hoeveelheden bij elkaar."

Februari

Wow, die wil ik zien, dacht ik. Het was net als nu februari. In het wilde weg door de stad fietsend had ik zowaar al gauw beet: langs de stoep stond een veld vol, en sommige van de plantjes waren echt zo klein als in de flora getekend was. Met een rozetje van nauwelijks meer dan twee centimeter. Er zijn van dit prachtboekje daarna nog zeker twee drukken verschenen bij uitgever Ploegsma, het is voor een paar euro tweedehands te koop. De plaatjes zijn nog even aansprekend als indertijd. Dat ze zo mooi zijn is geen toeval: Van Breda was grafisch ontwerper, illustrator, ontwerper, schilder, aquarellist, tekenaar, pentekenaar, uitgever en lithograaf. Hij had alles in huis om een schijnbaar eenvoudige tekening elegant en glashelder te maken.

Tekenaars

Stoepplantjes en tekenaars is een mooie combinatie. Het afgelopen jaar hebben zo’n vijftig botanisch kunstenaars Van Breda’s pad gevolgd: ze hebben zich gewaagd aan afbeeldingen van stoepplantjes. Dit keer in kleur. De resultaten zijn te zien in een aantal tentoonstellingen – de eerste gaat op 11 maart van start in de Oude UB in Leiden. Alleen op werkdagen en afhankelijk van de coronamaatregelen. In mei verhuizen de werken naar Grave en volgend voorjaar is een selectie in Zaandam te zien. Bovendien verschijnt bij KNNV Uitgeverij een verzamelalbum met 52 afbeeldingen, voor elke week van het jaar één. De vroegeling is er natuurlijk bij.

Familie

Voor je, net als ik indertijd, op de fiets springt en op zoek gaat nog even wat kenmerken. Dat de vroegeling tot de kruisbloemigen behoort, zie je niet op het eerste gezicht; de vier bloemblaadjes zijn zo ver ingesneden dat het lijkt of het er acht zijn. Maar als je verder kijkt, zie je vier kelkblaadjes en vier kroonblaadjes, net als bij herderstasje en pinksterbloem. Er zijn vier lange en twee korte meeldraden en een stampertje. Heb je een loepje, bekijk dan ook de ovale blaadjes goed, die hebben grappige sterharen.
Je vindt vroegeling langs wegen en op open plaatsen, op verwaarloosde stukjes parkeerplaats en de stoep kleurt soms helemaal wit van de vroegelingen. Daar is het nu nog een beetje vroeg voor: de eerste voorzichtige bloemetjes zijn net open.

Heb je ze gevonden, meld je waarneming dan aan voor het stoepplantjesonderzoek en kom dan later nog eens terug. Als de vruchtjes zijn opengesprongen en de zaadjes zijn uitgezaaid, blijft er een wit vliesje achter. Net als bij de judaspenning, maar dan piepklein. Op een zonnige dag ziet zo'n veldje met glanzende witte vliesjes er nog lang mooi uit. En goede kans dat je volgend jaar februari op dezelfde plek je eerste vroegelingen ziet.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: André Biemans; KU Leuven
Tekeningen: Nienke Beets; Nathalie Tirion