Overgangsgebieden: een oplossing voor natte natuur en landbouw?

Veengebieden en andere wetlands werken als klimaatbuffer tegen extreme weersomstandigheden en slaan grote hoeveelheden CO₂ en voedingsstoffen op. Bovendien zijn ze essentieel voor biodiversiteit en waterberging. Door ingrepen zoals drainage, rechttrekken van rivieren en verharding wordt water nu snel afgevoerd. Daardoor kampen de hogere delen van Nederland en Vlaanderen met een te lage grondwateraanvulling en na droge perioden te lage waterstanden in beken. Bij piekbuien is er door deze ingrepen juist een verhoogd risico ontstaan op overstromingen van agrarische en bebouwde gebieden. Hydrologisch herstel is noodzakelijk om het landschap veerkrachtiger te maken tegen klimaatverandering en om voldoende water beschikbaar te houden voor natuur, landbouw, industrie en huishoudens.

Binnen het project ADMIRE kijken we hoe de ‘sponswerking’ van venen in het landschap kan worden verbeterd, zoals door het inrichten van overgangsgebieden rond natuurreservaten. We schreven al eerder over dit herstel van sponswerking door venen in het landschap.

Slenk in basenarm doorstroomveen met beenbreek (Bron: Dion van Staveren)

Verstoorde waterhuishouding

Historisch lag de focus op ontwatering van veengebieden en een snelle waterafvoer om ruimte te creëren voor landbouw en stedelijke uitbreiding. Herstel van de bufferende sponswerking van gedraineerde veengebieden en wetlands is een belangrijke sleutel voor het weer klimaatrobuust maken van onze landschappen en ook om de biodiversiteit te herstellen. Overgangsgebieden tussen natuurreservaten en de gedraineerde, bebouwde omgeving kunnen bijdragen aan het herstel van deze hydrologische balans door water vast te houden en geleidelijk af te geven.

Landschapsvisie en de rol van overgangsgebieden

Natuurgebieden werden zelden afgebakend op basis van hydrologie, waardoor veel veengebieden en wetlands hun natuurlijke sponsfunctie verloren. Overgangsgebieden kunnen helpen om deze hydrologische integriteit te herstellen en tegelijkertijd kansen te creëren voor landbouw en natuurbeheer. Ze bieden ruimte voor:

• Duurzame landbouw, afgestemd op het natuurlijke grondwaterpeil.
• Bufferzones tussen intensieve landbouw en anderzijds natuurgebieden of waterlopen, wat vervuiling door uitspoelende voedingsstoffen vermindert.
• Herstel van de CO₂-opslag, wat helpt bij klimaatmitigatie.
• Waterberging om zowel droogte als overstromingen beter op te vangen.

Omdat veel van de gebieden die als overgangsgebied kunnen fungeren momenteel agrarisch gebruikt worden, roept dit vragen op over economische haalbaarheid en regelgeving. Hoe kunnen landbouwers worden ondersteund bij een overgang naar natuurinclusieve landbouw? Welke juridische instrumenten zijn nodig om overgangsgebieden effectief af te bakenen?

Landbouwfaunastroken in De Zegge (Bron: VLM)

Workshop en maatschappelijke discussie

Tijdens een ‘Co-creation workshop’ in het kader van het Interreg ADMIRE-project (pdf: 0,5 MB) op 5 november 2024, werden deze vraagstukken besproken met diverse betrokkenen en experts uit België en Nederland, zoals prof. Jan Staes (UAntwerpen), prof. Hendrik Schoukens (UGent), Marente Lokin (HAS Green Academy) en Dr. Gert-Jan van Duinen (Stichting Bargerveen). Ze lichtten het belang toe van hydrologisch herstel en natuurinclusieve landbouwvormen zoals paludicultuur, agroforestry en voedselbossen. Ook wezen ze op de leemtes in het juridisch kader hieromtrend. De workshop bevestigde de noodzaak van duidelijke regelgeving en financiële stimulansen om de integratie van natuur en landbouw haalbaar te maken.

Conclusie

Het herstel van natte natuur en natte(re) landbouw is cruciaal om Vlaanderen en Nederland weerbaarder te maken tegen klimaatverandering. Overgangsgebieden kunnen hierin een sleutelrol spelen, maar er is nog veel werk nodig op juridisch, ecologisch en economisch vlak. Verdere samenwerking tussen overheden, landbouwers en natuurbeschermers is essentieel om tot een werkbare oplossing te komen.

Meer informatie

• Het ADMIRE project.
• Dit Interreg Vlaanderen-Nederland project wordt gefinancierd door de Europese Unie.

Tekst: Roel Bollen, Jeroen Krols & Jan Staes, Universiteit Antwerpen; Hoy-Ming To, Vlaamse Landmaatschappij en Gert-Jan Van Duinen, Stichting Bargerveen
Beeld: Vlaamse Landmaatschappij (VLM); Dion van Staveren