Pesticiden doden veel meer dan de bedoeling is

Dit blijkt uit een grote studie van een internationale groep wetenschappers over de effecten van pesticiden, die eerder dit jaar in Nature Communications gepubliceerd werd. Het artikel is een meta-analyse, gebaseerd op 1705 onderzoeken waarin effecten van pesticiden op meer dan 20.000 soorten zijn bepaald. Naast de beoogde impact van pesticiden op specifieke soorten planten en dieren, bekeken de onderzoekers ook hoe pesticiden onbedoeld andere organismen beïnvloeden. De resultaten liegen er niet om.

De onderzochte studies omvatten experimenten in laboratoria en in het veld, uit zowel gematigde als tropische klimaatzones, in water en op land. Om ervoor te zorgen dat de resultaten realistisch zijn, zijn de gegevens van onderzoeken die gebruikmaakten van hogere doseringen dan in veldomstandigheden voorkomen, uitgesloten van de analyse.

Pesticiden schaden andere organismen

Pesticiden schaden niet alleen de te bestrijden plagen, maar ook veel andere planten en dieren. Deze effecten treffen allerlei levensvormen: van bacteriën en schimmels tot planten, insecten, amfibieën, vogels en zoogdieren. Het blijkt dat pesticiden de groei, voortplanting, en het gedrag van dieren verstoren, en ook verschillende fysiologische processen bij planten en micro-organismen. De resultaten laten zien dat pesticiden niet alleen individuele soorten aantasten, maar ook ecologische gemeenschappen verstoren. 

Nieuwe en oude pesticiden veroorzaakten vergelijkbare negatieve effecten, ongeacht het type organisme of de meetindicator (zoals groei, voortplanting of gedrag). Er is geen aanwijzing voor de stelling van de producenten dat de nieuwe generatie pesticiden minder schadelijk zouden zijn voor de biodiversiteit dan de oudere.

Effecten hoger in de voedselketen

De negatieve effecten van meerdere soorten pesticiden kunnen elkaar zelfs versterken, zowel na direct gebruik als bij opstapeling van residuen in het milieu. De negatieve effecten van pesticiden in de praktijk zijn dus sterker dan blijkt uit laboratoriumtesten op individuele organismen. Daarbij komt, dat de toelatingstesten voor pesticiden slechts op een klein aantal soorten organismen getest worden. Merkwaardig genoeg ontbreken soorten hoger in de voedselketen in deze testen. Terwijl we weten dat die soorten, zoals veel soorten zweefvliegen, theoretisch het meest kwetsbaar zijn.

Risicobeoordelingen onvoldoende

Op grond van het bovenstaande concluderen de auteurs dat de huidige risicobeoordelingen onvoldoende zijn om de werkelijke gevaren voor de biodiversiteit in kaart te brengen. De risicobeoordelingen houden te weinig rekening met de verschillende reacties van soorten in natuur- en landbouwgebieden. Er is dus alle reden om het ongebreidelde gebruik van pesticiden in ons land aan banden te leggen en fors terug te dringen. Immers: als er wetenschappelijke onzekerheid bestaat over de risico's voor mens, dier of milieu, moet het voorzorgsbeginsel worden toegepast, schrijft de Europese Unie voor.

Aan de slag

Bijen en zweefvliegen vormen een speerpunt van zowel het landelijke beleid (Nationale Bijenstrategie) als het Europese (Europese Natuur Herstelwet). De belangrijkste redenen dat de doelen van die Nationale Bijenstrategie niet gehaald gaan worden zijn drukfactoren als stikstof- en pesticidendepositie, zo constateerde de Nationale Bijenstrategie zelf in een brief aan de Tweede Kamer. De rechtbank heeft in 2021 geoordeeld dat het vergunningsvrij gebruik van gif in en bij natuurgebieden onrechtmatig is.

De Europese wetgeving stelt bovendien dat in beschermde Natura2000 gebieden het gebruik van bestrijdingsmiddelen moet worden geminimaliseerd. Ook stelt een recent arrest van het Europese Hof van Justitie dat het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB) de bescherming van mens en dier en van het milieu voorrang moet geven op de teelt van planten. Dus het College moet concreet aan de slag met een betere werkwijze, want ondanks beloften tot verbetering blijft de rechter hen op de vingers tikken over ‘niet deugdelijke motivering’. De politiek moet aan de slag met het ondersteunen van biologische boeren en boeren die de omslag maken naar meer natuurvriendelijke landbouw. Neem de regie, zorg voor toekomstvast beleid, stop met uitzonderingen maken en ga vooral ook handhaven.

Manifestatie

Dit is niet alleen een oproep voor het CTGB en de politiek om aan de slag te gaan. Op 11 april 2025 vindt de landelijke manifestatie PesticideVrij-dag plaats in Den Haag. Op deze dag komen we met veel verschillende mensen en organisaties – van Parkinsonvereniging tot Natuur & Milieu - samen in actie voor mens, dier en natuur. Loop mee en laat je zorgen over de biodiversiteit en een gezonde leefomgeving horen!

Meer informatie

• Informatie over de manifestatie PesticideVrij-dag.

Tekst: Berthe Brouwer, Natuur en Milieu; Theo Zeegers, EIS Kenniscentrum Insecten
Beeld: Natuur en Milieu; Johan van 't Bosch