Inheemse planten: paardenbloem

Dit jaar organiseert Floron voor de tiende keer de Eindejaars Plantenjacht, van de kerstdagen tot en met 3 januari 2024. Een uitgelezen gelegenheid om een frisse neus te halen en je hoeft geen groot plantenkenner te zijn om mee te kunnen doen. Simpelweg een uurtje wandelen en kijken welke wilde planten je bloeiend tegenkomt; dat zijn gewoonlijk vooral de algemene soorten die tegen een stootje kunnen. Vorig jaar eindigde de paardenbloem op de zesde plek, na madeliefje, straatgras, vogelmuur, paarse dovenetel en op één het klein kruiskruid.

Holle steel

Ook bij de verkiezing van de Nationale Bloem moest de paardenbloem het madeliefje voor laten gaan. Wonderlijk misschien, want wie heeft er geen herinneringen aan het knappende geluid van de holle, kale steel als je een paardenbloem plukt, het witte melksap dat onmiddellijk opwelt op het breukvlak. Heel erg nationaal is de paardenbloem niet: hij komt wereldwijd voor. Inheems op het noordelijk halfrond, en in de rest van de wereld vaak meegereisd of anderszins ingevoerd.

Zaad

Op een sombere dag blijft de bloeiwijze dicht. In de winter is de kans op insecten op de bloemen klein, maar dat maakt voor de voortplanting niet uit. Ook zonder bevruchting groeit het vruchtbeginsel uit tot zaad. En hoe gewoon en alledaags paardenbloemen ook zijn, er zijn veel raadsels en vraagstukken. Gaat het om één vormenrijke soort of om een zwerm aan soorten? Of toch secties? Probeer uw vondsten het komende jaar eens te determineren via deze sleutel. 

Apotheek

De wetenschappelijke naam van paardenbloem is Taraxacum officinale, en dat verwijst naar het gebruik in de apotheek. ‘Taraxacum’ is afgeleid van het Griekse ‘taraxis’, een oogziekte, en ‘akas’, geneesmiddel. Over de stoffen in paardenbloem schreef chemicus Piet Rieff, vrijwilliger bij de Leidse Hortus, vorig jaar al dit stukje.

Composieten

Paardenbloemen zijn composieten. In de top zes bij de Eindejaars Plantenjacht 2022 waren nog twee planten uit deze familie te vinden: het madeliefje, met een hartje van gele buisbloempjes en een krans van witte straalboemen; het meest gevonden klein kruiskruid, met alleen buisbloempjes; en de paardenbloem zelf met een fors hoofd met gele lintbloemen. Waar veel gemaaid wordt, blijft de bloemsteel kort. Maar waar de plant genoeg vocht, voedsel en ruimte heeft, kan de stengel flink uitgroeien. Paarden vinden de bittere smaak niet lekker en grazen er netjes omheen. Een wei vol paarden en paardenbloemen is een echt zomers plaatje. Dat is nog ver weg. Veel dichterbij is de verschijningsdatum van de Veldgids Paardenbloemen: rond 14 februari.

Karst Meijer, een van de auteurs, is al jaren een ijverig voorvechter van de waardering voor en kennis van de paardenbloem. Hij is ook de organisator van de Dag van de Paardenbloem, al een aantal jaren op de laatste zondag van april. Houd de activiteiten in de gaten via deze website.

Meer informatie

• Twee vliegen in één klap: meld uw waarnemingen ook aan voor het stoepplantjesonderzoek.
• Mooie klus voor een regendag: dit artikel over de evolutie van de paardenbloem lezen. Onderzoek naar de evolutie van stadse paardenbloemen. Vragen genoeg over deze dagelijkse schoonheid.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: KU Leuven (leadfoto: paardenbloemen); André Biemans; Hanneke Jelles; Corneille Antoine Jean Abram Oudemans