Natuur op de stoep: zelf op onderzoek

Met de nabloeiers is het zo'n beetje gedaan, maar op het gebied van de stoepplanten is er zelfs tijdens een regenachtig ommetje nog veel te genieten. Stralende paardenbloemen, paarse dovenetel en herderstasje bloeien standvastig verder. Net als natuurlijk onze nationale bloem, het madeliefje. Ik zag heel mooie exemplaren van het gewoon varkensgras, met de takjes verticaal opstijgend en vol puntgave kleine bloemen. Veldjes fris blad van de vogelmuur, bespikkeld met sterretjes. En juist op zo'n regenachtige wandeling zijn de mossen in de voegen en de plakken korstmos op de stoeptegels extra mooi.

Mozaïek

Kees Langeveld uit Hillegom schreef een poosje geleden een artikel over stoepplantjes en kreeg van lezers de vraag: wat zijn toch die vlekken op de stoeptegels? Met een vergrootglas zie je dat het niet één egale, rubberachtige plak is, maar een mozaïek van dicht opeengepakte propjes en schoteltjes. Die schoteltjes hebben een dikke, lichte rand en in het midden zijn ze donker, bijna zwart. Op een afstand lijkt dat dus op een lichtgrijze korst, precies de kleur van uitgekauwde kauwgom. Dat is het dus niet, maar wat dan wel?

Samenleving

Het zijn korstmossen, weet Kees. "Korstmossen zijn een bijzondere samenlevingsvorm tussen een alg en een schimmel. Die samenlevingsvorm heet symbiose. De alg en de schimmel kunnen niet zonder elkaar leven. Zo maakt de alg suikers en zorgt de schimmel voor houvast, zodat de alg niet wegspoelt door de regen."

"Je hebt korstmossen in soorten en maten. Sommige soorten vormen prachtige bouwwerkjes, zoals verschillende soorten rendiermos en de bekertjesmossen in de duinen. Op heidevelden, onder andere in duinen bij De Zilk, groeit een korstmos met rechtopstaande takjes en een vuurrood topje. Die heeft de toepasselijke naam van rode heidelucifer. Dichter bij huis kun je dooiermos vinden. De naam zegt het al: deze soort vormt dooiergele, ronde korsten, op bomen en betonnen paaltjes."

"Een grote variatie aan korstmossen is een teken van schone lucht – heb ik vroeger geleerd – omdat ze zich voeden met zuiver regenwater. Dat klopt nog steeds, maar het geldt niet helemaal voor dooiermos. Dat houdt wel van een beetje mest, in de vorm van ammoniak. U kent ammoniak wel als reinigingsmiddel, maar het is ook een van die stikstofverbindingen die luchtverontreiniging veroorzaken. Dooiermos profiteert daarvan."

"Toevallig kwam ik op de appelboom in mijn tuin ook kauwgomachtige vlekken tegen. Dat is het purperschaaltje (Lecidella elaeochroma). Ook die verdraagt ammoniak. Het moet alleen niet te gortig worden. Kijk maar naar bomen in een straat waar honden uitgelaten worden. Op de meeste bomen groeien korstmossen en mossen tot de plashoogte van honden. Daaronder vind je ze niet," schrijft Kees.

Plezier

Als u eenmaal op korstmossen let zal het u wellicht net zo vergaan als met de stoepplanten: u krijgt er plezier in en u ziet ze overal. Alleen de namen leren is in mijn beleving wat lastiger. Woont u in de regio Leiden dan is er binnenkort een buitenkansje: op 1 december vertelt promovendus Tim Claerhout over zijn onderzoek naar korstmossen in het kader van het Hidden Biodiversity-project, én gaat hij met z'n toehoorders naar buiten om uit te leggen hoe u ze op naam brengt en hoe u met uw waarnemingen bij kunt dragen aan wetenschappelijk onderzoek.

Lijkt het u wat? Meld u dan aan. U betaalt de entree, maar met museumkaart of vriendenkaart is die gratis. En dat duinviooltje houd u tegoed tot komend voorjaar.

Meer informatie

• Meer over het Hidden Biodiversity-project.
• Meer over stoepplantjes.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden, met dank aan Kees Langeveld
Foto's: Hanneke Jelles (leadfoto: muurschotelkorst); KU Leuven; Kees Langeveld