Natuur op de stoep: vliermos en andere kleine stadsbewoners

Daar is op deze plek de afgelopen maanden al het een en ander over geschreven, waaronder over de kleinste plantjes: mossen. En over korstmossen, een samenlevingsverband tussen een alg en een schimmel. Zoals bijvoorbeeld de 111 soorten korstmossen die Harold Timans in 2021 in de Leidse Hortus wist te scoren en waarover hij een artikel publiceerde in Buxbaumiella, het tijdschrift van de BLWG.

Nieuwsgierig

Deze hernieuwde belangstelling voor onderzoek aan mossen en korstmossen in de stad maken de lezers van Nature Today misschien ook nieuwsgierig naar deze kleine organismen – maar hoe begin je daar aan? Er zijn in Nederland zo’n 600 soorten mossen, en zo’n 700 soorten korstmossen, dus dat is nogal wat.

Gespecialiseerd

Gelukkig is er een vereniging die zich specialiseert in het bestuderen van mossen en korstmossen: de BLWG, de Bryologisch-Lichenologische Werkgroep. Een combinatie van twee takken van sport: bryologen werken aan mossen, en lichenologen aan korstmossen. Deze twee heel verschillende groepen zitten in één club, omdat je mossen en korstmossen vaak samen op dezelfde plekken vindt, en omdat ze ongeveer even groot zijn. Je hebt op zijn minst een loepje nodig om ze goed te bekijken, en soms een microscoop voor de details. De BLWG is onderdeel van de KNNV, de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging. Ook als amateur kan je daar lid van worden, en je leert het meest door eens met ze op stap te gaan. De BLWG heeft een website met heel veel uitleg over mossen en korstmossen, een plan van aanpak als je je erin wilt verdiepen, en een excursieagenda.

Samen op stap

Als je met een groepje op stap gaat met een aantal deskundigen, kan je al snel een aantal van de meest algemene en opvalende soorten leren. Fotograferen en soms een plukje verzamelen om later nog eens naar te kijken zijn dan handige hulpmiddelen. Naast de KNNV is er ook het IVN, het Instituut voor Natuurbeschermingseducatie, en er zijn verenigingen die zich speciaal op jongeren richten: de NJN, Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie en de JNM, Jongeren in de Natuur.

Opzoekboeken

Sommigen kopen het liefst een gids of boekje, anderen willen eerst eens online of met een app kijken wat ze buiten zoal tegenkomen. Voor de boekenliefhebbers is er heel wat literatuur, zelfs met een compleet overzicht van alle mossen, en een apart boek voor de korstmossen natuurlijk. Voor de beginner zijn er handige fotogidsen: de Basisgids Mossen en de Basisgids Korstmossen. Korstmossen op bomen behandelt een groot aantal epifytische korstmossen, dat wil zeggen dat ze op bomen groeien. Deze is uitgegeven door de Jeugdbondsuitgeverij, die wel meer leuke en betaalbare gidsen uitgeeft.

Foto's

Als je foto’s maakt, zijn er tegenwoordig verschillende mogelijkheden om die met een beeldbank te vergelijken. Een grote beeldbank in Nederland is Waarneming.nl. Om die te gebruiken, heb je een (gratis) account nodig. Je kunt dan een foto uploaden en krijgt als het goed is een suggestie met in het ideale geval één naam en 100 procent zekerheid, als je pech hebt twee of drie namen. Alleen als het een hele mooie foto is, of een heel bijzondere waarneming (die je als beginner niet zo heel gauw doet), is het de moeite waard om je waarneming in de beeldbank te laten opnemen – wat in de database wordt opgenomen, wordt namelijk altijd eerst door een expert gecheckt, en dat kost natuurlijk tijd en energie. Zo wordt de kwaliteit van de beeldbank gegarandeerd, en komen er steeds meer foto’s waarop het beeldherkennings-algoritme kan werken, hoe meer hoe beter. Een goede app voor op je telefoon is ObsIdentify, die gevoed wordt met gecheckte waarnemingen uit Waarneming.nl, Waarnemingen.be en Observation.org.
In de online Verspreidingsatlas is informatie te vinden over de Nederlandse biodiversiteit, waaronder alle hier voorkomende soorten mossen en korstmossen. 

Check

De door mij gemaakte foto’s die u bij dit artikel ziet heb ik met Waarneming.nl en ObsIdentify gecheckt. Drie soorten korstmossen, die allemaal met (bijna) 100 procent waarschijnlijkheid een naam opleverden, namelijk: Oranje dooiermos (Xanthoria calcicola), Muurschotelkorst (Lecanora muralis) en Gewoon purperschaaltje (Lecidella eleaochroma). Korstmossen zijn vaak vlak en makkelijk te fotograferen, bij mossen is dat soms lastiger – en die hebben niet altijd de zo kenmerkende sporenkapsels op het moment van fotograferen. Van de drie soorten mossen scoorde het Vliermos 98 procent, het Fijn laddermos 92 procent, maar het Gewoon dikkopmos 78 procent - het zou (20 procent kans) ook om Geplooid snavelmos kunnen gaan. En dan moet je beter kijken en vergelijken. Kijkt u even mee: Vliermos (Cryphaea heteromalla), Fijn laddermos (Kindbergia praelonga); Gewoon dikkopmos (Brachythecium rutabulum)  of Geplooid snavelmos (Eurynchium striatum) 

De winter is het ideale seizoen om naar mossen en korstmossen te kijken: ze vallen bij gebrek aan ander groen veel meer op, en laten daarmee ook hun schoonheid duidelijker uitkomen. Als u uw wandeling maakt voor het stoepplantjesonderzoek, kijk dan ook uit naar mossen en korstmossen! Meer over stadsnatuur vindt u hier.

Tekst en foto's: Gerda van Uffelen, Hortus botanicus Leiden