Natuur op de stoep: stoepplanten in de zomer

Steden vormen warmte-eilanden, maar op het moment is het in het hele land snoeiheet. Stoepplanten met een korte cyclus hebben in deze zonnige weken eieren voor hun geld gekozen. Ze zijn uitgebloeid en in de vorm van zaadjes wachten ze betere tijden af - dat kan ook de regenbui zijn die er uiteindelijk toch een keer zal komen. Sommige soorten halen zo wel vijf generaties per jaar, zoals de zandraket. Voorjaarsbloeiers zoals vroegeling vindt u nog terug in de vorm van de lege vliesjes waaraan de zaadjes hebben gezeten. Voor die planten is het bloeiseizoen voorbij.

Stralend

Veel andere stoepplanten staan er nog stralend bij. Biggenkruid, stinkende gouwe, zilverschoon, duizendblad en veel andere halen met hun lange wortels nog water uit de diepte op en vormen groene eilandjes in verder vergeelde grasvelden, of tussen de hete stoeptegels. Onze nationale bloem het madeliefje staat nog in volle glorie op grazige plekjes maar waar het echt droog is, houdt zelfs deze plant het voor gezien.
In het Zaans Museum zijn nu zomerse stoepplanten te zien: smalle weegbree, duizendblad, muurpeper, akkerdistel, stinkende gouwe, zilverschoon, gewone brunel, vijfvingerkruid, muurfijnstraal, kleine ooievaarsbek en kruipklokje staan of liggen naast hun evenbeeld of een naaste verwant uit de rijke Verkade-collecties in de vitrines. Neem een kijkje, dat kan tot 26 september 2023 - let ook op de wonderbare papieren bloemen gemaakt door Stine Berg Evensen. Levensecht en met veel liefde gemaakt, als aquarellen in 3D. Na 26 september wordt de najaarsselectie gepresenteerd.

Geportretteerd

Voor u naar het museum gaat, kunt u op de stoep op zoek naar de geportretteerde planten. Dan kunt u vastsellen of de kunstenaars - de leden van de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland en de makers van de Verkade-plaatjes - geslaagd zijn.

Hier een paar kijktips voor zomerse stoepplanten:

Smalle weegbree

De meeldraden hebben opvallende bleekgele helmknoppen. De plant wordt door de wind bestoven, maar insecten komen ook van het stuifmeel snoepen. De nerven in de bladen lopen parallel. Vaste plant.

Duizendblad

Hoort tot de composietenfamilie, net als nationale bloem het madeliefje. Lintbloemen (de stralen) en buisbloemen (het hartje) zijn hier allebei wit. Trekt allerlei insecten. Blad geurig als je het kneust.

Muurpeper

Vetplantje dat in groepen groeit en opvalt door de vele gele bloemen. Vijf kroonbladen, tien meeldraden. Smaakt peperig.

Akkerdistel

De paarse hoofdjes bestaan uit vele kleine bloemen. Ze ruiken lekker en insecten komen er enthousiast op af. Later in het jaar eten de putters de zaadjes. De plant is stekelig, meestal op het bovenste deel van de stengel na.

Stinkende gouwe

Ziet er teer uit maar, kan goed droogte verdragen. Vier kroonbladen twee kelkbladen. Oranje melksap.

Zilverschoon

Onderzijde blad zilverig. Kruipende plant, de wortels groeien uit de knopen.

Gewone brunel

Vaak in de berm, zelden op de stoep. Wordt ook wel ‘bijenkorfje’ genoemd, de uitgebloeide plant lijkt wel op een bijenkorf.

Vijfvingerkruid

De gekartelde blaadjes lijken op een handje met vijf vingers. Er is een kelk en een bijkelk van vijf blaadjes elk. Familie van de aardbei en de roos.

Muurfijnstraal

Oorspronkelijk uit Mexico, sinds 1993 in Nederland. Familie van het madeliefje. Op de stoep maar nog uitbundiger op muren, zoals de kademuren in Middelburg.

Kleine ooievaarsbek:

Korte haren, gelige stempel; dat onderscheidt hem van de ook veel voorkomende zachte ooievaarsbek.

Kruipklokje

Een 'tuinvlieder'. De klokjes zijn wit van binnen wat hem onderscheidt van het Dalmatiëklokje

Koel

Houd het hoofd koel en de straat groen. Met groene daken, geveltuinen, bomen, het omzetten van versteende tuinen in groen, maar zeker ook met het ruimhartig laten staan van stoepplanten helpen we de stad te verkoelen. Voordeel van de stoepplanten is dat ze het goed uithouden zonder extra zorg. Sterker nog: een aantal kan hier groeien dankzij de hogere temperatuur. En bent u verhit van het wandelen en speuren, in het Zaans Museum is de temperatuur aangenaam.

Meer informatie

• Lees meer over stadsnatuur en stoepplanten op de site van de hortus in Leiden
• Download de vernieuwde stoepplantjesposter
• Bezoek het Zaans Museum
• Maak het Stoepplantjesalbum compleet

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: KU Leuven (leadfoto: vijfvingerkruid); Hanneke Jelles; Ton Gordijn; André Biemans