Stoepplantje van de week: duizendblad

Deze stoepplant heeft zoveel verdiensten dat overdrijven niet nodig is, maar de naamgevers deden het toch. Duizend blaadjes heeft deze plant niet, wel is het blad in vele fijne slipjes verdeeld. Haal uw handen door een bosje duizendblad (Achillea millefolium) en de zeer herkenbare geur stijgt op. Die deed ons denken aan vroeger, toen we vermoedelijk vaker onbekommerd in de berm zaten of boeketjes plukten. Voor een bos bloemen gaat u maar fijn naar de bloemist. Maar een takje duizendblad afknippen om het eens goed te bekijken, te tekenen en te drogen, daar vergaat de wereld niet door.

Loopschaduw

Duizendblad groeit tussen de tegels op de stoep, in de loopschaduw van lantarenpalen, op schrale graslanden, braakliggende terreinen, in hagen en langs paden en wegen, dijken en spoorwegen. De soort is ingevoerd en later verwilderd in Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Verfplant

Op een krap plekje tussen de voegen blijft duizendblad klein, maar in de Leidse Hortus staat hij hier en daar op een weelderige plek en wordt daar wel vijftig centimeter hoog. In de Clusiustuin bijvoorbeeld, en dan niet als toevallig over het hoofd gezien onkruid. Duizendblad is van oudsher een gewaardeerde gebruiksplant. Er werd mee geverfd, waarbij de ververs de hele pant gebruikten voor kleuren van geel tot bruin.

Geneeskruid

Ook in de geneeskunde was het een gewaardeerd kruid. Het woord Achillea in de wetenschappelijke naam verwijst naar de Griekse veldheer Achilles. Diens soldaten gebruikten tijdens de Trojaanse oorlogen duizendblad voor het stelpen van bloedende wonden. De plant bevat looistoffen (tanninen). Ook bevat duizendblad bitterstoffen die bij maagstoornissen ingezet werden, en zo is er meer. De jonge bladeren kunnen als spinazie klaargemaakt worden, maar eet ze met mate. In Duitsland zijn de verse jonge blaadjes deel van de wittedonderdagsgroente (pdf: 264 KB) die genuttigd wordt in de paastijd. De bladeren kunnen ook worden gedroogd en als smaakmaker worden gebruikt in thee en sterke drank. De bladeren zijn zoet met een iets bittere smaak. Voor alle wildplukken geldt wat ons betreft: leuk om een keertje te proberen maar laat de planten verder staan.

Familie

Je zou duizendblad gemakkelijk voor een schermbloemige aanzien, maar dat is het niet. Als u een exemplaar met een loepje bekijkt, ontdekt u dat duizendblad een samengesteldbloemige (composiet) is, familie van biggenkruid (nu ook volop in bloei) en madeliefje. De kleine witte bloeiwijzen lijken een scherm te vormen, en bestaan zelf ook weer uit groepjes bloemen: vruchtbare buisbloemen middenin, opvallende lintbloemen rondom. Elke bloeiwijze heeft vijf lintbloempjes rondom het hartje van buisbloemen. Meestal zijn de lintbloemen wit, soms met een zweem naar roze. Op kalkrijke grond komen vooral witte bloemen voor en op zure gronden neigt de kleur naar lichtroze. Zie je een berm met erg veel kleurverschil, dan is er vast ingezaaid. Want ook als tuinplant is duizendblad een gewaardeerde plant.

Genieten in Grave

Voor het Stoepplantjesalbum maakte kunstenaar Giuliana Gallo een mooi gekleurd portret van het duizenblad. Het origineel kunt u nog tot eind augustus bewonderen in het Stadsmuseum Grave. En natuurlijk is het heel fijn als u uw waarnemingen doorgeeft voor het stoepplantjesonderzoek van PhD-kandidaat Nienke Beets.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Hanneke Jelles; KU Leuven
Tekeningen: Robin Hoekstra; Nathalie Tirion