Je leefomgeving verbeteren? Ga het dak op!

Een leefbare stad, wie wil dat nu niet? Maar hoe maken we onze steden klimaatbestendig? Juist stedelingen worden vaak hard getroffen door de gevolgen van klimaatverandering. Zo is het stedelijk gebied vaak voor het grootste deel verhard door wegen, parkeerplaatsen, pleinen, gebouwen en betegelde tuinen. De ondergrond kan het regenwater hierdoor maar in beperkte mate opnemen. Tijdens hevige buien kan het riool overbelast raken. En door diezelfde verstening blijft tijdens langdurige zomerhitte de warmte langer hangen en is het warmer in de stad dan op het platteland.

Ook staat de ruimte in steden onder druk: elke vierkante meter telt. Groen moet vaak plaatsmaken voor andere stedelijke functies zoals wonen. En dat terwijl groen juist kan helpen om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Groen verkoelt en vangt water op, zodat het riool minder wordt belast. Elk beetje groen helpt. Waar is er nog wel ruimte?

Het loont om eens omhoog te kijken. Want op onze daken is die ruimte er wel. Volgens het Dakenplan uit 2010 is circa 380 vierkante kilometer aan dak (pdf: 2,7 MB) aanwezig dat geschikt is voor begroeiing. Platte daken zijn de meest kansrijke kandidaten om te vergroenen. Logisch, want op hellende daken loopt het water naar beneden en droogt de begroeiing sneller uit.

Oude oplossing voor moderne problemen

Een daktuin is zeker geen nieuwe uitvinding, stelt WUR-onderzoekster Margareth Hop in Dak en gevelgroen (pdf: 12,2 MB). Denk aan de hangende tuinen van Babylon: in de oudheid één van de zeven wereldwonderen. Maar ook in Scandinavië en Canada werden eeuwenlang de daken van houten huizen met graszoden bedekt. Zo kan een oude oplossing mogelijk soelaas bieden bij moderne problemen.

Want groene daken kunnen helpen om de gevolgen van klimaatverandering te verminderen. Zo verkoelen groene daken lokaal, in tegenstelling tot steen dat juist warmte vasthoudt. Ook zorgen groene daken voor meer leefruimte voor planten en insecten. Hierdoor neemt de biodiversiteit toe.

En groene daken helpen het regenwater op te vangen. Niet voor niets geven gemeentes vaak subsidies voor de aanleg van groene daken. Dit komt doordat de substraatlaag (voedingsbodem) en de plantenwortels het water vasthouden en het weer langzaam afgeven. Dit vermindert de druk op het riool. Dit effect van groene daken is het grootst bij kleine tot gemiddelde regenbuien. Bij heftigere en langdurige regenbuien is dit effect minder groot, maar wordt wel de eerste piek van de bui afgezwakt.

Groene daken: ook veel voordelen voor huiseigenaren

Niet alleen de leefomgeving heeft baat bij een groen dak, ook jijzelf als huiseigenaar. Voor platte daken wordt vaak een bitumen dakbedekking gebruikt, een variant van lakleer. Met een groen dak kun je de levensduur van de waterdichte lagen van je bitumendak met wel twintig jaar verlengen. Door de begroeiing wordt het bitumendak namelijk niet meer blootgesteld aan UV-straling en licht. Ook isoleert een groen dak in de zomer en de winter. En wist je dat groene daken ook een geluidisolerende werking hebben? Dit komt doordat geluidsgolven deels uitdoven tussen de planten in de substraatlaag. Zo heb je minder last van omgevingsgeluid. Dat kan ook best handig zijn als je in een stad woont en last hebt van wegverkeer.  

Als je je groene dak combineert met zonnepanelen, biedt dit groengouden kansen. Bitumen trekt zon aan en houdt warmte vast. Zonnepanelen houden van zon, maar leveren minder energie bij hitte. Het groen verkoelt waardoor je zonnepanelen meer opleveren.

Groene daken in Nederland

Er is genoeg potentie en ruimte voor groene daken in ons land. Maar er is nog weinig bekend over hoeveel groene daken ons land telt. Onderzoeksbureau Readar bracht met luchtfoto’s het aantal groene daken in de gemeenten Tilburg en Amsterdam in kaart. In 2017 telde onze hoofdstad 2.244 groene daken. Uit een vergelijking met de twee voorgaande jaren blijkt dat het aantal groene daken in Amsterdam met vier procent stijgt. Voor Tilburg keek Readar niet alleen naar het aantal daken, maar ook naar daken die potentieel interessant zijn om te vergroenen. In 2018 lag het totaal aantal groene daken in Tilburg op 101. De potentie is echter groot. Zo zijn er 90.000 gebouwen met een dak dat mogelijk geschikt is voor vergroening. Dat is 71 procent van alle gebouwen in de gemeente. Genoeg kansen dus en vast niet alleen in Tilburg. 

Bekijken we Tilburg op de onderstaande kaart Platte daken in Nederland van de Atlas Leefomgeving, dan zien we dat deze gemeente aardig blauw kleurt. De blauwe vlakjes geven aan dat het dak van het desbetreffende pand gedeeltelijk of grotendeels plat is. Deze kaart is handig voor gemeenten om te kijken welke wijken groene kansen bieden.     

Waar moet je op letten?

Wat is er allemaal belangrijk als je een groen dak op je huis of schuur wilt maken? “Het belangrijkste is dat het dak sterk genoeg is om de plantjes en de aarde (ook als die verzadigd is met regenwater) te kunnen dragen”, legt Atlas-medewerker Harm van Wijnen uit. Hij is bioloog en sinds 2010 de trotse bezitter van een groen dak. “Wij wonen in een nieuwbouwwijk in Utrecht. Bij huizen die na 1990 zijn gebouwd, zijn de daken vaak wel sterk genoeg. Maar zeker bij oudere woningen is het aan te raden om eerst het dak te laten onderzoeken. Dan kom je achteraf niet voor nare verrassingen te staan.”

Sedumbegroeiing: licht en onderhoudsarm

Zelf koos Harm voor een sedumbegroeiing. “Het voordeel van sedum (vetplant) is dat het licht van gewicht is”, legt Harm uit. “Daarom wordt deze begroeiing het vaakst gebruikt. Ook heeft sedum bijna geen onderhoud nodig. Sedum kan ook goed tegen hitte en forse regenbuien. Wel is het nodig om af en toe het onkruid te verwijderen. Anders beschadigen de wortels van bepaalde onkruidsoorten de waterdichte laag van het groene dak en zorgen ze ervoor dat het sedum minder snel groeit. We hebben een onderhoudscontract waarbij dit twee keer per jaar door een bedrijf wordt gedaan. Zo hebben we er geen omkijken naar.”

Wel is het volgens Harm voor de isolerende werking handig om het sedum een beetje vochtig te houden. Een druppelsysteem met water uit de regenton om het dak een beetje vochtig te houden, zou ideaal zijn. Zo heb je tegenwoordig ook groenblauwe daken met wateropvang. Een mooi projectje voor de toekomst!”  

Genieten op het dak

Volgens Harm is het nu veel leuker om uit het raam te kijken. Een tip van Harm? “Leg net als onze buren een vlonder met planken aan op het groene dak. Wij kunnen niet op ons groene dak lopen, dan trappen we de plantjes kapot. Maar onze buren kunnen op mooie zomerdagen lekker op hun dak van het groen genieten, met een wijntje erbij. Hoe mooi is dat?”  

Samen met je buurtbewoners een groen dak aanleggen

Anna Nijs woont in Lombok in Utrecht. Samen met haar buurtbewoners legde zij ruim 200 vierkante meter aan groen dak aan. Met een subsidie van de gemeente! Hoe kreeg ze dat voor elkaar? 

Al jaren werkt Anne in de natuur- en milieusector. Eerst als projectleider campagnes voor Natuur & Milieu en nu als adviseur groen en stadsnatuur voor de gemeente Utrecht. “Elke dag probeer ik in mijn werk mensen in beweging te krijgen voor groen”, vertelt Anne. "Dan kan ik zelf natuurlijk niet achterblijven! Wij wonen op een hofje in Lombok. Juist Lombok is een versteende wijk. Wat is er nu leuker dan samen met je buurtbewoners je buurt groener maken?”

“In zo'n hofje kom je elkaar vaak tegen", vertelt Anne. "We hebben veel contact met elkaar. Het was niet zo heel moeilijk om mijn buurtbewoners te overtuigen. Ik ging langs en vertelde hun over alle voordelen van groene daken. En die carpoorten en schuren zouden er veel leuker uitzien met een groen dak. Met de subsidie van de gemeente kregen we bovendien de helft van de kosten terug.” 

Maar liefst negen buurtbewoners wilden meedoen. “Bij de gemeente was het potje net op”, aldus Anne. "Gelukkig konden we meedoen aan een volgende subsidieronde. Vervolgens zocht ik contact met een bedrijf dat was gespecialiseerd in het maken van groene daken. We kozen voor een lichtgewicht sedumdakbedekking. De carpoorten zijn namelijk niet zo stevig.” 

200 vierkante meter groen dak

“Het was een snoeihete dag toen we het dak aanlegden”, blikt Anne terug. “Zweten, zweten en nog eens zweten, maar dan heb je ook wat. 200 vierkante meter groen dak! Het was echt leuk om dit samen met buurtbewoners te doen. De rolletjes hesen we met een ladder naar boven. En 's avonds dronken we met z’n allen een biertje, trots op ons mooie werk. Een paar mensen waren zo enthousiast dat ze ook op hun uitbouw een groen dak aanlegden. Zelf legde ik een groen dak aan op het dakje boven mijn deur. Dat staat veel leuker.” 

Wat merkt Anne van haar groene dak? “We zien meer insecten zoemen en het voelt koeler. Maar vooral is het heerlijk om vanuit mijn raam naar buiten te kijken. Ik geniet dagelijks van het uitzicht op al die plantjes. En grappig is dat bij iedereen het sedum er weer anders uit ziet. Het gras is altijd groener bij de buren, haha.” 

Tips van Anne!

Heeft Anne nog tips? “Jazeker”, stelt ze. “Probeer je buurtbewoners enthousiast te maken. Het kost misschien wat, maar het geeft zoveel voordelen. Je dak gaat langer mee, het staat super leuk en het is goed voor de leefomgeving. En samen zo’n project aanpakken, is niet alleen voordeliger, maar ook leuker. Mijn truc was ook om mijn buurtbewoners te ontzorgen. Ik verzamelde alle formulieren en haalde ze weer op, en regelde alles. Je moet namelijk veel dingen met elkaar afstemmen, bijvoorbeeld hoeveel het mag kosten en wat voor soort bedekking er komt. Zo’n aanjager en regelaar is wel nodig. Want anders gaan mensen toch twijfelen of vinden ze het teveel gedoe. Of het komt er gewoon niet van. Steeds meer buren vertellen ons ook hoe leuk ze het eruit vinden zien en vragen aan ons hoe we het hebben aangepakt. Zo komen er hopelijk nog meer groene daken in onze buurt!” 

Ook een groen dak?

Ben jij enthousiast geworden en wil je ook een groen dak aanleggen? Doe je voordeel met de tips van Milieu Centraal! 

• Kijk op de Groene subsidiewijzer of jouw gemeente subsidie geeft voor de aanleg van een groen dak.
• Samen met je buren aan de slag? Kijk ook eens naar de actie van Natuur en Milieu in samenwerking met het Groene Loket. Deze actie loopt tot en met 31 oktober 2021.
• Wil je een groen dak leggen op een bestaande woning? Haal er een specialist bij. Die kan onderzoeken of je dakconstructie het aan kan. Zo’n daktuin met gras en bloemen ziet er fantastisch uit, maar weegt gemiddeld 150 kilo per vierkante meter.
• Op zoek naar een groenprofessional die je kan helpen bij de aanleg van een groen dak? Kijk eens bij Groenkeur, een kwaliteitskeurmerk voor groenprofessionals in groene daken.
• Wat kost een groen dak? Volgens Milieu Centraal variëren de aanlegkosten van 30 euro per vierkante meter voor een sedumdak tot 120 per vierkante meter voor een intensief begroeide daktuin (prijspeil 2019).
• Welke daken zijn geschikt? Platte daken die in de zon liggen, zijn de beste kandidaten voor een groen dak. Op een hellend vlak kun je ook plantjes laten groeien, maar zo’n dak droogt sneller uit omdat de regen wegloopt. In de schaduw blijft de vegetatie te lang nat, omdat het vocht onvoldoende uitdampt.

Meer informatie

• Dak- en gevelgroen (WUR, 2010) (pdf: 12,2 MB)
• Slim dakgebruik biedt kansen voor leefomgeving (Atlas Leefomgeving, augustus 2019)
• Lees hoe je regenwater kunt opvangen door je tuin watervriendelijk in te richten: Watervriendelijke tuin: eerste hulp bij veranderend klimaat (Atlas Leefomgeving)
• Nieuwe ‘Handreiking Natuurdaken’ brengt daklandschap tot leven (Nature Today, maart 2019)
• Groene daken voor meer leefbare steden (Nature Today, 2017)
• Droogte op het groene dak (Nature Today, juli 2018)
• Het ene groene dak is het andere niet (Nature Today, juli 2014) 

Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Foto's: fotoarchieven Harm van Wijnen en Anne Nijs
Illustratie: Pixabay
Kaart: Atlas Leefomgeving
Tabel: Dak en gevelgroen WUR