Inheemse planten: echte koekoeksbloem

Heel wat stoepplanten horen bij de anjerfamilie: liggende vetmuur, rode schijnspurrie, kaal breukkruid, kluwenhoornbloem, zandhoornbloem, kransmuur, vogelmuur. Het zijn allemaal onopvallende, kleine bloemen, die niet direct doen denken aan de witte anjer die wijlen Prins Bernhard in z'n knoopsgat droeg. Stoepplant prikneus is al wat zwieriger. Maar vandaag zetten we graag een bloem van haast on-Nederlandse schoonheid in het zonnetje: echte koekoeksbloem (Silene flos-cuculi). Deze inheemse plant was één van de veertig genomineerden voor de verkiezing van de Nationale Bloem van Nederland. Stoepplant madeliefje ging er met die titel vandoor.

Hortus Nijmegen

Op de stoep zul je echte koekoeksbloem nooit aantreffen. "Echte koekoeksbloem staat voornamelijk op vochtige plekken", vertelt Bas Budel, beheerder bij Hortus Nijmegen. "Bij ons in de tuin groeit de plant in het veenmoeras waar het constant vochtig is. Niet diep in het moeras, maar aan de randen waar je hem goed kunt zien, en hij niet snel verdrongen wordt door andere, stevigere planten." Een buitenbeentje in de anjerfamilie dus, de meeste familieleden zijn niet op vocht gesteld.

Nabloei

Waar het madeliefje het hele jaar door bloeiend te vinden is, is het hoogtepunt voor de echte koekoeksbloem voorbij: dat was in de voorzomer. Bas: "De naam flos-cuculi betekent bloem van de koekoek. De verklaring is dat deze plant pas gaat bloeien als de koekoek, een trekvogel, weer terug in ons land is. Van oudsher is dit aan het einde van de lente, maar tegenwoordig bloeit deze opvallende plant al een stuk eerder, in mei."

Waarom dan nu aandacht voor de koekoeksbloem? Er is vaak nabloei in augustus en september. Op Waarneming.nl worden ze nog hier en daar bloeiend gemeld. Fijn voor de bijen, die zowel nectar als stuifmeel op de bloemen verzamelen. Speur ook naar de grappige zaaddoosjes: eivormig, aan de bovenkant als een sterretje openend. In de wind of door een langslopend dier strooien de verhoute zaaddoosjes de zaadjes uit, net als de klaproos dat doet. De stekelige zaadjes blijven makkelijk in een vacht van een passerend dier hangen. Nog later in het jaar blijft alleen het rozet over, waarmee de plant overwintert.

Koekkoek

Natte hooilanden en slootkanten vol planten en dieren - zo mooi als in het veenmoeras van de Hortus Nijmegen zie je ze niet veel meer. Zou de schilder Koekkoek, maker van de mooie schoolplaten, z'n bijna-naamgenoot hebben vastgelegd? Norbert Peeters hield een lezing over de schoolplaten, die momenteel in de belangstelling staan in het kader van een aantal tentoonstellingen over schildersdynastie Koekkoek. En jawel: Marinus Adrianus Koekkoek (1873-1944), maker van de schoolplaten, nam in zijn plaat over de sloot de echte koekoeksbloem op. Ziet u hem?

Wilt u de echte koekoeksbloem in het echt bekijken, nu of tijdens de hoofdbloei volgend voorjaar, dan kunt u in de natuur terecht. Maar ook het Landwehrpark doet denken aan De Bonte Wei uit de tijd van Jac. P. Thijsse. In de Hortus Nijmegen kunt u voor deze vaste plant ook terecht, en in een aantal andere botanische tuinen. Bekijk hem maar eens goed: de blaadjes kruisgewijs tegenover elkaar aan de stengel, meeldraden, vijf stijlen, gestreepte eivormige kelkbuis en die wonderlijke roze kroonblaadjes met smalle slippen.

Meer informatie

• Activiteitenagenda van de botanische tuinen;
• De maandelijkse nieuwsbrief van de botanische tuinen.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden, met dank aan Bas Budel, Hortus Nijmegen
Beeld: Jan van der Straaten, Saxifraga; KU Leuven; Hortus Nijmegen; Marinus Adrianus Koekkoek