Inheemse planten: riet

"Een Nederland zonder riet, bestaat niet!" Zo luidde de wervende tekst om stemmen voor riet te werven, het was één van de veertig kanshebbers van de nationale bloem. De plant werd niet genomineerd, misschien omdat de meeste mensen zich bij 'bloem' iets anders voorstellen dan een rietpluim.

Van geen mensch gestoord

Toch is riet mooi, waardevol en bijzonder. Dichter Guido Gezelle wist het wel. Hij schreef onder meer dit gedicht:

O! 't ruischen van het ranke riet!
hoe dikwijls dikwijls zat ik niet
nabij den stillen waterboord,
alleen en van geen mensch gestoord,
en lonkte 't rimplend water na,
en sloeg uw zwakke stafjes ga,
en luisterde op het lieve lied,
dat gij mij zongt, o ruischend riet!

Iets dat zo gewoon is valt niet op. Aan het formaat ligt het niet: het gras groeit meer dan manshoog, de bruinpaarse bloeipluimen vol kleine grasbloemen boven het blauwig groene blad zijn niet te missen. Ze zijn vanaf juli tot oktober aanwezig. Pas als het is uitgebloeid zou er verwarring kunnen ontstaan met rietgras: bij riet is het tongetje een krans van stijve haren, bij rietgras een vliesje. Op die haren staan soms prachtig druppeltjes op het uiteinde. Helaas is het vanuit mijn wiebelende kano nooit gelukt er een fatsoenlijke foto van te maken. Als u meer geluk had: we zijn blij met uw foto. Rondleiders wijzen hun groep graag op de 'duivelsbeet': een rij inkepingen dwars op de nerfrichting. De duivel heeft er geen schuld aan, de rij ontstaat bij het uitvouwen van het blad.

Zelfs op de stoep

Riet (Phragmites australis) is overal aanwezig: langs de sloten in het poldergebied, op voedselrijke zandgronden en op brakke grond, maar ook in stad of dorp. Meestal nat soms droog. Zelfs een enkele keer als stoepplant: de uitlopers kunnen tientallen meters lang worden en zelfs opduiken op een zanderige vluchtheuvel. Misschien zijn ze als stukjes wortelstok meegereisd met het zand bij de aanleg van de weg. Wat bij ons inheems is, kan elders een nieuwkomer en soms lastpak zijn. In Noord-Amerika wordt riet beschouwd als invasief onkruid.Trouwens het woord 'australis' in de naam vond ik wat vreemd, is het dan geen inheemse plant? Het boek Stadsplanten van Breda gaf uitsluitsel: australis betekent zuidelijk en vroeger werd ten onrechte gedacht dat riet een zuidelijke oorsprong had.

Van Gogh

Riet is al eeuwenlang door de mens gebruikt. Voor rieten daken, om er manden van te vlechten. Vroeger werden er van de stevige, holle stengels penpunten gesneden (Van Gogh tekende met zulke rietpennen), hengels mee gemaakt, matten en schermen van gevlochten. Het beste riet voor daken komt van oudsher uit de Weerribben en de Wieden.
Dat de soort riet verschillende verschijningsvormen heeft: waterriet, stromingsriet en landriet, en dat het verdwijnen van waterriet ten koste gaat van de grote karekiet, wist ik niet tot ik het bij deze uitzending van Vroege Vogels hoorde.

Speuren naar riet dus, en de planten eens goed bekijken. Staan ze op de stoep, geef ze dan nog even door voor het Stoepplantjesonderzoek.

Tenslotte nog even Gezelle aan het woord:

O! 't ruischen van het ranke riet!
hoe menig mensch aanschouwt u niet
en hoort uw' zingend' harmonij,
doch luistert niet en gaat voorbij!
voorbij alwaar hem 't herte jaagt,
voorbij waar klinkend goud hem plaagt,
maar uw geluid verstaat hij niet,
o mijn beminde ruischend riet! 

Meer informatie

• Zoek een plant in een van de botanische tuinen.
• Schrijf je in voor de gratis maandelijkse nieuwsbrief van de botanische tuinen.
• Meer informatie over stoepplantjes.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Dichtregels: Guido Gezelle
Foto's: KU Leuven; Hanneke Jelles
Tekening: Prof. Dr. Thomé's Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz