Maretak, kijk eens wat vaker omhoog

Maretak (Viscum album) is een altijd groene halfparasiet die residence houdt in gastbomen als Canadapopulier (Populus × canadensis), Robinia, Eenstijlige meidoorns en fruitbomen zoals appels en kersen. Maretak wordt soms ook op Berk of Linde aangetroffen. Het is een bolronde wintergroene dwergheester met een doorsnede tot wel een halve meter, en groeit hoog in de kroon van de gastbomen. In het grauwe en lege winterse landschap valt Maretak dan ook enorm op! De soort komt in Zuid-Limburg algemeen voor en is in de rest van Nederland zeldzaam. Maretak groeit altijd in bomen die op kalkhoudende grond staan en geldt dus als een kalkindicator.

Typische groeivorm

De groene ballen hoog in de boom zijn onmiskenbaar. Kijk je nog wat beter naar de plant, dan zie je een gaffelvormige vertakte structuur waarbij ieder stengellid eindigt in een verdikte knoop. Ieder jaar ontspringen er vanuit een knoop twee stengels die ieder weer eindigen in een knoop, waaruit het volgende jaar weer twee stengels groeien, enzovoort. De langwerpige, spatelvormige bladeren zitten in paren aan het uiteinde van het laatste stengellid. Doordat er ieder jaar een nieuw paar stengelleden bijkomt, kunt je tellen hoe oud een Maretak is.

De piek in de bloeitijd is eind februari – begin maart. Je moet alleen wel goed zoeken naar de kleine, groengele bloemen, die bijna verstopt lijken aan het eind van de stengeluiteinden en tussen de bladparen. Maretak is een tweehuizige plant. Dat wil zeggen dat een struik alleen vrouwelijke of mannelijke bloemen heeft. Bevruchting dankt de soort aan bestuiving door insecten en de wind.

Vogellijm

De welbekende witte bessen verschijnen alleen in de vrouwelijke struiken, en pas in de herfst. In de bes zit een zaadje met daaromheen plakkerig vruchtvlees dat als lijm fungeert. Verschillende vogels eten de bessen en poepen de zaden onaangetast weer uit, vooral de Grote lijster staat erom bekend. Erg charmant ziet dat er niet uit: het vruchtvlees en zaad verteren niet in de vogeldarmen en verlaten het lichaam als lange witte parelsnoeren. Als het toeval Maretak welgezind is, landt de vogelpoep op de tak van een nieuwe gastboom. Weer andere vogels, zoals de Zwartkop, eten slechts een deel van de bessen en smeren met hun snavel de kleverige resten uit over de takken van bomen.

Dankzij het kleverige vruchtvlees blijft het uitgepoepte zaadje op de tak plakken, en kan het een wortelstelsel vormen dat door de schors in de bast van de gastboom groeit. Via de wortels onttrekt de nieuwe spruit water, zouten en voedingsstoffen uit de gastboom, die hier overigens geen hinder van lijkt te ondervinden. Zodra de basis van een functionerend wortelstelsel is gelegd, kan de plant zich verder ontwikkelen.

Toename van Maretak in Nederland

Maretak heeft afgelopen decennia een gestage toename in verspreiding laten zien. Het is niet helemaal duidelijk of dit komt door vogelverspreiding of door plantenliefhebbers die de soort een handje helpen. Vermoedelijk is het een combinatie van de twee. Af en toe worden Maretakken ook wel aangetroffen in aangeplante jonge bomen waarin ze als verstekeling zijn meegelift.

Canadapopulieren aan het eind van hun leven zouden mogelijk een rem kunnen zetten op de groei van Maretak. Deze bomen worden gemiddeld maar vijftig jaar oud. Het zijn snelgroeiende bomen die snel body geven langs een weg of in een woonwijk, maar waar het vroeg intredende verval kan leiden tot gevaarlijke situaties. Zodra, maar liever nog voordat er grote takken naar beneden vallen, worden veel populieren om veiligheidsredenen omgezaagd en dikwijls vervangen door andere boomsoorten. Dus of de toename van afgelopen decennia door zal zetten, is nog even afwachten. In bossen kunnen Canadapopulieren wel tweehonderd jaar oud worden, daar is het meestal geen probleem als er dood hout naar beneden valt.

Geef je waarnemingen door!

Wil jij helpen de trend van Maretak in de gaten te houden? Kijk eens wat vaker omhoog en geef dan je waarnemingen door via de app VERA of waarneming.nl. Vergeet daarbij niet ook aan te geven in welke boomsoort de Maretak groeit. Zo houden we met z’n allen Maretak goed in het oog. 

Tekst: Leonie Tijsma & Ruud Beringen, FLORON