Is boslandbouw de oplossing voor het Amazonegebied?
Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW)Veel boeren in het Amazonegebied nemen hun toevlucht tot kappen en branden ('slash & burn'). Door het vuur komen er voedingsstoffen vrij uit de vegetatie, en dat is goed voor de volgende oogst. Maar daarna is het land minder bruikbaar, en na een tijdje moeten de boeren op zoek naar een ander stuk regenwoud. Gevolg: enorme schade aan de natuur, minder productiviteit van het land en op den duur grotere armoede. Bij boslandbouw worden oogstgewassen gecombineerd met bomen en dieren, op hetzelfde stuk land. Daardoor kan de bovenste grondlaag sterker worden, terwijl organisch materiaal in de bodem behouden blijft en voedingsstoffen hergebruikt worden. Op papier zou je zo hetzelfde soort bomen en planten moeten krijgen als in natuurlijk bos, terwijl je toch kunt oogsten: een win-win situatie.
Schimmels versus bacteriën
Veel van de ecosysteemdiensten die nodig zijn om voor herstel van het regenwoud te zorgen na jaren van ontbossing, zijn afhankelijk van micro-organismen in de bodem. En juist over de gevolgen van boslandbouw voor die micro-organismen is nog weinig bekend, schrijven Eiko Kuramae, Márcio Leite en hun collega's. Uit hun onderzoek bleek dat de interacties tussen planten en de bodem bij boslandbouw totaal anders zijn dan bij natuurlijk regenwoud. De verhouding tussen enerzijds de bovengrondse planten en anderzijds de bodem met het bijbehorende 'microbioom', een verzamelnaam voor alle micro-organismen, bleek volledig opnieuw te zijn gevormd.
Een belangrijke rol daarbij speelden bacteriën: die namen sterk toe in aantal, terwijl de bodem in het Amazonegebied normaal gesproken vooral rijk is aan schimmels. Bacteriën reageren sneller op veranderingen in de bodem dan schimmels, en zijn minder afhankelijk van bovengrondse planten. Schimmels hebben juist een sterke band met de planten. Bij het laten teruggroeien van bos na kappen en branden duurt het opnieuw opbouwen van die band te lang om het oorspronkelijke microbioom van volwassen regenwoud te laten terugkeren. Maar bij boslandbouw is het verschil met het oorspronkelijke microbioom vele malen groter.
Veranderingen nodig
Het probleem met boslandbouw is volgens de onderzoekers dat de nadruk nog altijd ligt op een zo groot mogelijke productie. Daarvoor moeten de interacties tussen planten en de bodem positief zijn. Terwijl voor het vergroten van de veerkracht van het microbioom ook negatieve interacties een belangrijke rol spelen: het gaat vooral om de intensiteit ervan.
De onderzoekers wilden daarom met een richtlijn komen: aan welke voorwaarden moeten boslandbouwsystemen voldoen om volwassen regenwoud na te kunnen bootsen? Uit simulaties met modellen bleek dat daarvoor ingrijpende veranderingen nodig zijn. Zo ingrijpend, dat ze voor veel gangbare vormen van boslandbouw waarschijnlijk niet haalbaar zijn. Zo zou de totale hoeveelheid bovengrondse biomassa bestaand uit dode stammen en struiken bij sommige boslandbouwsystemen wel meer dan drie keer zo hoog moeten worden, en de hoeveelheid biomassa van kleine planten (dat wil zeggen minder dan tien centimeter doorsnee op borsthoogte) twee keer. Pas dan kan hetzelfde soort microbioom ontstaan als in natuurlijk regenwoud.
Duurzaam en eco-efficiënt
"Landbosbouwsystemen zijn zeker een waardevol alternatief voor kappen en branden", benadrukken de onderzoekers in hun conclusie. "Uit eerdere studies bleek bijvoorbeeld al dat ze veel sneller koolstof terug kunnen winnen dan bos dat spontaan opnieuw is gegroeid." Dat is positief. Maar voor succesvol herstel van het Amazongebied moet deze vorm van landbouw eerst nog 'duurzamer en eco-efficiënter' worden. Daarvoor kijken Kuramae en Leite naar de toekomst: om intensere interacties tussen planten en de micro-organismen in de bodem, in het bijzonder schimmels, te bevorderen, zijn volgens de onderzoekers nieuwe landbouwmethoden nodig. Die moeten eerst nog ontwikkeld worden.
Is agroforestry a suitable solution for the restoration of the Amazon forest? (Bron: Wiley)
Meer informatie
- Het wetenschappelijke artikel Microbiome resilience of Amazonian forests: Agroforest divergence to bacteria and secondary forest succession convergence to fungi. Geschreven door Márcio Fernandes Alves Leite, Binbin Liu, Ernesto Gómez Cardozo, Hulda Rocha e Silva, Ronildson Lima Luz, Karol Henry Mavisoy Muchavisoy, Flávio Henrique Reis Moraes, Guillaume Xavier Rousseau, George Kowalchuk, Christoph Gehring, Eiko Eurya Kuramae. Verschenen in Global Change Biology in december 2022.
Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Márcio Leite & Eiko Kuramae, NIOO-KNAW
Video: Wiley