Week van de wintermug
SoortenNL
Er is niet één soort wintermug. Je kunt behoorlijk wat verschillende soorten muggen in de winter aantreffen, ook dicht bij huis. Zo zijn venstermuggen van het genus Sylvicola jaarrond te vinden. Ze zijn goed herkenbaar aan hun bruin-zwart gevlekte vleugels. Het grootste deel van de winter-actieve muggen zijn echter de échte wintermuggen, de familie Trichoceridae. Daarnaast zullen we ook de sneeuwmuggen Chionea (van de familie Limoniidae) belichten in dit artikel. Wintermuggen en sneeuwmuggen zijn echte winterspecialisten, die je bijna alleen kunt vinden tussen november en maart.
Wintermuggen zijn als groep goed te herkennen. Het zijn slanke beestjes die een beetje lijken op steltmuggen of kleine langpootmuggen. Ze hebben geen opvallende kleuren en zijn over het algemeen grijs of bruin. Sommige soorten hebben wat vlekjes op de vleugel. Er zijn acht soorten bekend uit Nederland, en je hebt vaak een flinke vergroting nodig om ze te kunnen determineren. Ze worden maar weinig onderzocht en het zou goed kunnen dat er binnenkort meer soorten worden ontdekt in Nederland. Buiten Nederland leven er nog meer soorten wintermuggen, tot aan de poolcirkel en in het hooggebergte aan toe. Wintermuggen hebben een soort antivries in hun lichaam, zodat ze tijdens ernstige vrieskou niet kapot vriezen. Zelfs bij een klein beetje (stralings)warmte kunnen ze actief worden. Ze komen ook veel op licht af, dus wie weet zie je er wel één in de nachtvlinderval, of onder de buitenlamp op het raam. 
Met een goede macrolens kun je foto’s maken van de tangetjes aan het achterlijf van het mannetje of de legboor van het vrouwtje om ze te determineren, maar over het algemeen zou je de mugjes moeten verzamelen als je de exacte soort wil weten. Je kunt dan de mooie Nederlandstalige online sleutel van Kris Peeters en Pjotr Oosterbroek (pdf: 1.13 KB) gebruiken. Ewa Krzeminska heeft in 2021 een sleutel gepubliceerd voor heel Europa, die je voor twijfelgevallen kunt gebruiken.
De zwermen van wintermuggen zijn erg opvallend. Ze dansen in groepjes op (onze) ooghoogte in wolkjes die wel iets weg hebben van de zwermen van eendagsvliegen of dansmuggen. In dit filmpje is dat goed te zien. De mannetjes dansen om de aandacht te trekken van de vrouwtjes, die zich ophouden in de vegetatie. Na de voortplanting worden de eitjes gelegd. De larven leven over het algemeen in de grond van dood plantenmateriaal. Wintermuggen komen veel op licht af, dus wie weet zie je er wel één in de nachtvlinderval, of onder de buitenlamp op het raam.
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in De week van de… Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Ook in Nederland kun je bij een sneeuwdek insecten tegenkomen. Naast wintermuggen (zie leadfoto, donkere wintermug) zijn bovenop de sneeuw ook sneeuwvlooien, springstaarten en andere diertjes te vinden. Als je echt geluk hebt, kun je in Zuid-Limburg misschien zelfs een Sneeuwmug tegenkomen. Die trekken het nog eens stapje verder dan de wintermuggen, want ze hebben geen vleugels meer en lopen behendig over de sneeuw. In België heb je meerdere soorten, maar in Nederland is tot nu toe alleen de Sneeuwmug (Chionea belgica) aangetroffen.
Tekst en foto’s: Daan Drukker, EIS Kenniscentrum Insecten en SoortenNL, met dank aan Micha D’Oliveira voor advies