Bonne-Wepsters duizenden muggen nu digitaal

Natuurhistorische collecties bevatten enorme hoeveelheden informatie over diversiteit, verspreiding en ecologie van een verscheidenheid aan soorten. Veel van deze waardevolle informatie is echter verloren gegaan voor onderzoekers door historische en praktische beperkingen: veel van deze gegevens zijn alleen beschikbaar op labels en aantekeningen in tijdschriften. Om dit verlies aan te pakken, heeft een team van Naturalis Biodiversity Center informatie uit de handgeschreven notitieboeken van de Nederlandse entomologe Johanna Bonne-Wepster geordend en gedigitaliseerd, waardoor voorheen ontoegankelijke informatie is ontsloten en gemakkelijk beschikbaar is voor onderzoekers en burgerwetenschappers wereldwijd. 

Tienduizenden muggen

Bonne-Wepster speelde een bijzonder belangrijke rol in de Nederlandse tropische geneeskunde. Haar carrière duurde van 1917 tot 1961 en gedurende die periode deden zij en haar man onderzoek in de voormalige Nederlandse koloniën Indonesië en Suriname. Bonne-Wepster, een van de vele  niet-formeel opgeleide vrouwen die net als deze gegevens verloren zijn gegaan voor de geschiedenis, verzamelde tienduizenden muggen en leerde zichzelf om ze te identificeren. Haar grondige onderzoek, met gedetailleerde fysieke beschrijvingen van deze bloedzuigende insectenfamilie, was erop gericht om ook mensen zonder taxonomische kennis in staat te stellen verschillende muggensoorten die ziektes overbrengen te herkennen. 

Bibiche Berkholst van Naturalis heeft meegeholpen de collectie te digitaliseren: "Bonne-Wepster heeft in haar leven een enorme hoeveelheid muggen verzameld en gedocumenteerd. We hebben er meer dan 10.000 kunnen digitaliseren, wat ons vele maanden heeft gekost. Elke mug moest worden gecontroleerd aan de hand van de veldboeken van Bonne-Wepster. Bij veel exemplaren ontbraken de lokalisatie- en/of soortlabels, die ook moesten worden toegevoegd. Het geeft veel voldoening dat deze belangrijke collectie gedigitaliseerd is en ik hoop dat de opmerkelijke geschiedenis van Bonne-Wepster veel vrouwelijke entomologen – net als ik – zal inspireren."

Herontdekt

In de jaren 20 en 30 verzamelde Bonne-Wepster het grootste deel van haar nalatenschap. Na haar terugkeer naar Nederland in 1948 zette Bonne-Wepster haar onderzoek naar muggen voort, voornamelijk aan de Universiteit van Amsterdam. Ook al was ze niet academisch geschoold, haar enorme bijdrage aan de muggentaxonomie bleef uiteindelijk niet onopgemerkt, want in 1951 kreeg ze een eredoctoraat van die universiteit. In de jaren 70 werd haar collectie overgebracht naar het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie (RMNH) in Leiden, nu bekend als Naturalis. Aanvankelijk verkreeg het museum alleen de bemonsterde exemplaren en niet de veldboeken met uitgebreide veldnotities. Men dacht dat de veldboeken verloren waren gegaan, totdat een conservator van het RMNH een bezoek bracht aan de bejaarde mevrouw Bonne-Wepster en ze kon terugvinden.

Dit leidde tot de nodige inspanningen om deze originele veldboeken te digitaliseren, de gegevens die erin staan te gebruiken en ze te koppelen aan de juiste exemplaren. Voor het eerst zijn nu deze archiefteksten en 52.102 van haar aantekeningen van muggen vrijgegeven voor het publieke domein via de Naturalis en GBIF (Global Biodiversity Information Facility), waardoor ze volledig beschikbaar zijn voor zowel onderzoekers als burgerwetenschappers wereldwijd. Naast de gegevens van Bonne-Wepster hebben de onderzoekers ook gedetailleerde informatie gedigitaliseerd van de kleinere hoeveelheden gegevens uit collecties die beschikbaar zijn bij het Zoölogisch Museum Amsterdam Nederland (1.216 muggen) en het voormalige RMNH (nog eens 2.388 muggen).

Vrouw in de wetenschap

De gegevens die beschikbaar zijn gekomen door dit project zijn bijzonder waardevol omdat ze zowel historische als recente gegevens over muggen beschrijven. Ze kunnen gebruikt worden in verschillende onderzoeksgebieden, waaronder schattingen van de ruimtelijke verspreiding, modellering van de huidige en toekomstige verspreiding door middel van Ecological Niche Modeling en voor het ontwikkelen van broodnodige vectorbestrijdingsprogramma's. Het benadrukt het belang van het vinden, digitaliseren en organiseren van gegevens uit het enorme aantal nog niet ontsloten maar zeer waardevolle historische documenten. Door ze toe te voegen aan de momenteel beschikbare informatie kunnen ze historische referenties vormen en de studie van trends in de verspreiding van vectoren van menselijke en dierlijke ziekten aanzienlijk  verbeteren. Dit soort werk kan een enorme impact hebben op huidig volksgezondheidsonderzoek en is ook van historisch belang. 

Eerste auteur Pasquale Ciliberti zegt over de gegevens: "Ik zou het erg leuk vinden als de gegevens die we hebben ontsloten, zelfs in een minimale vorm, kunnen bijdragen aan het begrip van de ecologie van muggen. Voor mij, als collectiebeheerder, zou het een nachtmerrie zijn als de informatie in de veldboeken verloren was gegaan. Ik ben blij dat deze informatie online staat en beschikbaar is voor onderzoekers, en dat we het werk van een vrouw in de wetenschap waarderen. Zij was officieel een 'amateur' maar ze laat zien dat je met passie en toewijding veel kunt bereiken.”

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Meer informatie

• Het artikel Digitizing the Culicidae collection of Naturalis Biodiversity Center, with a special focus on the former Bonne-Wepster subcollection is gepubliceerd in Gigabyte.
• De gedigitaliseerde gegevens van de Bonne-Wepster collectie zijn te vinden op GBIF.org en op de vernieuwde versie van Bioportal.naturalis.nl. 
• Dit artikel maakt deel uit van de tweede fase van inzendingen van gegevens over vectoren van menselijke ziekten, ondersteund door het speciale programma voor onderzoek en opleiding op het gebied van tropische ziekten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). 

Tekst: Scott Edmunds, GigaScience en Gigabyte. Het Engelstalige origineel staat hier.
Foto’s: Naturalis Biodiversity Center