Omstandigheden Leemputten Veluwe uniek, maar hoe houden we dat zo?

Het gebied de Leemputten en het aangrenzende Verbrande Bos bij Staverden zijn samen nog geen veertig hectare groot, maar herbergen een schat aan bijzondere soorten: van driedistel tot parnassia en meerdere soorten orchideeën. Behalve zeldzame planten komen ook bijzondere diersoorten voor, zoals de beekoeverlibel en het bedreigde gentiaanblauwtje. Tenslotte vertoeft een grote groep edelherten graag in het gebied, vanwege de rust en het voedselaanbod.

Klei zorgt voor kwel en voorkomt verzuring

Dit gebied is zo bijzonder vanwege zijn geschiedenis. In de voorlaatste ijstijd liet het landijs een dik pakket kalkrijke klei achter, dicht onder het maaiveld.

Mensen groeven vroeger ‘leemputten’ om klei te winnen voor allerlei toepassingen. Een deel van die klei bleef achter op het veld. Dat zorgt voor kalkrijke groeiplaatsen en voorkomt dat de bodem te sterk verzuurt door stikstofneerslag. Daardoor kunnen er nu veel zeldzame en bedreigde planten en paddenstoelen groeien. Deze omstandigheden zijn zeldzaam op de Veluwe.

De klei heeft daarnaast nog een belangrijk effect. Het zorgt ervoor dat grondwater omhoog wordt gestuwd en uittreedt als kwelwater. Met name in het Verbrande Bos komen hierdoor jaarrond natte omstandigheden voor, ook een zeldzaamheid op de Veluwe. Bovendien bevat kwelwater meer opgeloste mineralen en is het minder zuur dan regenwater. De beekoeverlibel bijvoorbeeld profiteert daarvan: de soort is een echte kwelspecialist!

Kwaliteit gaat achteruit, maar waarom?

De Leemputten en het Verbrande Bos zijn onderdeel van Natura 2000-gebied De Veluwe: dat betekent dat de specifieke soorten en leefgebieden (habitats) beschermd zijn. In het gebied komen maar liefst zeven verschillende Natura 2000-habitattypen voor. Helaas blijkt uit monitoring dat de kwaliteit van sommige van deze habitattypen langzaam achteruitgaat, omdat kenmerkende soorten het moeilijk hebben.

LESA laat precies zien wat er gebeurt

Provincie Gelderland wil deze ontwikkeling graag keren, zodat alle habitattypen duurzaam in stand blijven en zich hopelijk zelfs kunnen uitbreiden. Om beter te begrijpen hoe het gebied functioneert en aan welke ‘knoppen’ gedraaid kan worden, voert de Bosgroep Midden Nederland een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) uit. Daarbij wordt onderzocht hoe het landschap is ontstaan, hoe de bodem in elkaar zit, hoe waterstromen lopen, welke planten en dieren voorkomen en welke invloed de mens door de tijd heeft gehad. Met andere woorden: wat zorgt nou precies voor deze hoge natuurwaarden?

De Bosgroep werkt samen met onderzoekscentrum B-WARE en Natuurbalans-Limes Divergens. In het voorjaar van 2022 wordt het onderzoek afgerond en wordt op basis van de verkregen inzichten een maatregelenplan opgesteld. Provincie Gelderland, Gemeente Ermelo, Waterschap Vallei en Veluwe en terreinbeheerder Geldersch Landschap & Kasteelen zullen vervolgens de handen ineen slaan om de natuurkwaliteit in de Leemputten en het Verbrande Bos te versterken.

Tekst: Indra Span
Foto: Tim Termaat