Mysterieuze moerasmaskerbij na 25 jaar teruggevonden in Nederland

Tot nog toe is de moerasmaskerbij in Nederland uitsluitend waargenomen in laagveenmoerassen. In 1944 in Ankeveen, vermoedelijk ergens in de Ankeveense plassen. Een jaar later werd de soort in de buurt van Aalsmeer waargenomen, waar ook laagveenmoeras aanwezig is ten noordoosten van de Westeinder plas. In 1995 werd de moerasmaskerij met behulp van een malaiseval gevangen in de Weerribben waar later ook nog een mannetje werd gevonden op braam op een veenmosrietland.

Dit seizoen zijn er in totaal zeventien exemplaren waargenomen, op vier verschillende percelen. Zonder uitzondering betrof het veenmosrietland met een vrij ijle rietvegetatie en met slechts wateraardbei en ronde zonnedauw als grootste botanische bijzonderheden, beide soorten die zeer algemeen zijn in de Weerribben. Het perceel waar de meeste individuen werden waargenomen, had op de rib langs de waterkant enkele jonge boompjes van wilg en zwarte els met ertussen een braamstruweel. Hierop waren de moerasmaskerbijen aan het foerageren samen met enkele tientallen rietmaskerbijen.

In de atlas van de Nederlandse bijen wordt ‘ruige rietlanden’ als biotoop genoemd, maar wellicht moet dit toch eerder veenmosrietland zijn. De algemenere rietmaskerbij komt op veel meer plekken voor, zolang er maar voldoende riet aanwezig is, ongeacht de grondsoort. Deze laatste soort nestelt in gallen op riet, veroorzaakt door de sigaargalvlieg. Of de moerasmaskerbij ook nestelt in dit soort gallen of bijvoorbeeld in oude rietstengels of zelfs gewoon in braam, zoals verschillende andere algemene maskerbijen doen, is onduidelijk.

Verbrede antennen

De moerasmaskerbij heeft, evenals nog enkele andere soorten maskerbijen, een verbrede antenne, tenminste het eerste deel, de zogenaamde antenneschacht. Alleen de mannetjes hebben dat, en van de vier soorten die dat in Nederland hebben is de vorm ervan uniek. Deze verbreding van de antennen speelt een rol bij de voortplanting. Tijdens de paring zit het mannetje bovenop het vrouwtje, met zijn kop boven die van het vrouwtje, hierbij houdt het mannetje de antennen van het vrouwtje klem tussen de achterkant van deze antenneschacht, die duidelijk hol is, en zijn kop. Op deze antenneschacht zitten poriën waarmee vermoedelijk geurstoffen van de vrouwtje gedetecteerd worden, bijvoorbeeld of ze paringsbereid is.

Alleen in de Weerribben?

De moerasmaskerbij staat op de lijst van aandachtsoorten van de provincie Overijssel, omdat de meest recente vindplaats in deze provincie ligt en de soort hier mogelijk nog zou voorkomen. Dat is nu gebleken. Het is echter niet duidelijk hoe groot de populatie in de Weerribben is en of deze toekomstbestendig is. Op basis van de spaarzame waarnemingen van dit seizoen kunnen enkele elementen benoemd worden die van belang lijken voor de moerasmaskerbij. Maar onderzoek in de toekomst zal moeten uitwijzen of dit voldoende is voor een duurzame populatie. Daarmee rijst ook de vraag of dit nog de enige resterende populatie is in Nederland. Gezien de veranderingen die sinds de jaren 1940 in de omgeving van Aalsmeer hebben plaatsgevonden, lijkt de kans klein dat de moerasmaskerbij daar nog voor komt, waarmee de Weerribben een toenemend aandeel hebben in het behoud van deze mysterieuze moerasmaskerbij.

Tekst: John Smit, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto’s: Tjomme Fernhout (leadfoto: mannetje moerasmaskerbij)
Illustratie: Jeroen de Rond