Citizen science levert nieuwe haft op voor Nederland

Ontdekking tijdens familieweekend

In zijn vrije tijd is Aat Schaftenaar veel buiten op zoek naar leuke insecten, planten of andere leuke organismen. Interessante beestjes legt hij altijd zo goed mogelijk vast met de camera, zeker soorten die hij minder goed kent, zodat hij ze later kan invoeren op Waarneming.nl. Via die website kunnen ze dan op naam gebracht worden, en wordt er ook nog eens een bijdrage geleverd aan de kennis over de verspreiding van wilde organismen.

Tijdens een familieweekend in juni 2021 was Aat bij een vakantiehuisje op Landgoed Zelle, bij Ruurlo in de Achterhoek. Achter het huisje liep een ondiep stroompje waar al snel een kleine spinnende watertor en een kleine watersalamander in bleken te zitten. In de oevervegetatie maakte hij foto’s van zwarte bladjagers, een soort roofvlieg, toen zijn oog viel op een haft met een opvallend licht gekleurde basis van het achterlijf. Ook dit diertje werd gefotografeerd en deze foto’s plaatste hij de volgende dag nietsvermoedend op Waarneming.nl. Vaak weet de onvolprezen automatische beeldherkenning van de site - die gebaseerd is op de door de admins goedgekeurde waarnemingen - bij een goede foto wel wat het ongeveer is. In dit geval gaf de beeldherkenning met een behoorlijk groot onzekerheidspercentage aan dat het een Venhaft (Leptophlebia vespertina) zou zijn. Deze soort leek er oppervlakkig best veel op, dus werd de waarneming als zodanig ingevoerd.

Nieuwe soort, maar welke?

Bijna elke dag controleert Daan Drukker als admin de binnengekomen insectenfoto’s op Waarneming.nl. De combinatie van het mooie lenteweer en de toegenomen populariteit van Waarneming.nl zorgen ervoor dat er per dag veel waarnemingen te beoordelen zijn. Toen de waarneming van Aat Schaftenaar voorbij kwam, was meteen duidelijk dat het een haftensoort was die nog nooit eerder in Nederland gefotografeerd was. Het was direct duidelijk dat het om een haft uit het genus Paraleptophlebia ging, maar welke?

In Nederland zijn twee soorten van het geslacht Paraleptophlebia bekend. De Middenvlekhaft (Paraleptophlebia submarginata) was het sowieso niet, het zou moeten gaan tussen Paraleptophlebia cincta en Paraleptophlebia werneri. De laatste was nog niet uit Nederland bekend, maar wel uit België. Paraleptophlebia cincta, met de Nederlandse naam buikvlekdriestaart, wordt als uitgestorven in Nederland beschouwd, aangezien deze slechts op twee plekken is waargenomen, voor het laatst in 1937. De eerste vondst kwam echter van de Berkel bij Lochem in 1903, dat is niet zo ver van deze plek vandaan! De buikvlekdriestaart had dus de beste papieren. Het materiaal uit Lochem is goed bewaard gebleven in de collectie van Naturalis, en hoewel deze wat lichter en helderder was dan de foto van Aat, leek deze er redelijk goed op.

Veldbezoek en bevestiging

Daan Drukker kon zich niet inhouden en reisde de volgende dag al naar de Achterhoek om foto’s te maken en de juiste soort te bepalen. Bij aankomst op de aangegeven plek bleken de haften direct in groot aantal te zwermen aan de oever van de beek. Wat een geluk! Er zaten ook veel subimago’s in de vegetatie en met een schepnet konden ook een aantal larven gevangen worden. Bij het bekijken van de mannetjes viel op dat er opvallende, bruine vlekjes in een lijn over de buik lopen. Zou het dus de buikvlekdriestaart zijn? Bij het bestuderen van de dieren onder de microscoop bleek het echter onmiskenbaar te gaan om de paarse driestaart (Paraleptophlebia werneri), een nieuwe soort voor Nederland! Het determinatiekenmerk van de vlekjes op de buik, dat in diverse determinatieliteratuur staat, kan dus de prullenbak in, evenals onze Nederlandse naam voor Paraleptophlebia cincta.

Langzaamstromend water met veel vegetatie

De beek of sloot waar de paarse driestaart zich thuisvoelt, stroomt een klein beetje, heeft een mooie water- en oevervegetatie en is nauwelijks een meter breed. Dit is typisch habitat voor de paarse driestaart in het buitenland. Het is de vraag of de paarse driestaart niet in nog meer schone, stromende slootjes in de Achterhoek of bijvoorbeeld Twente voorkomt. Opletten geblazen dus of je kleine, slanke eendagsvliegjes tegenkomt bij het fotograferen van insecten! Voer ze in op Waarneming.nl en als de foto een beetje goed is, worden ze er zo uitgepikt!

Tekst: Daan Drukker, EIS Kenniscentrum Insecten en Aat Schaftenaar
Foto's: Daan Drukker