Voor het eerst in 30 jaar weer voortplanting van de grote vos in Nederland

De grote vos is sinds 1900 gestaag achteruitgegaan. Tot 1980 kwam hij in zeer kleine aantallen en vooral in Zuid-Limburg voor, maar sindsdien is de stand verder verslechterd. In 1996 werd voor het laatst een rupsennest gevonden. In het begin van deze eeuw waren waarnemingen van de grote vos zeldzaam en gingen er jaren voorbij zonder dat er één werd waargenomen. Van 2011 tot 2014 waren er wel veel waarnemingen, maar de daarop volgende jaren nam het aantal weer sterk af. Voortplanting werd bijna nooit waargenomen: van 2000 tot en met 2018 zijn slechts 3 gedocumenteerde rupsenwaarnemingen gedaan in Nederland.

Verspreid over Nederland

Dat lijkt nu te veranderen: in mei en juni 2019 zijn al op zes verschillende plaatsen in Nederland rupsen van de grote vos gevonden. Opvallend is dat de rupsen verspreid over heel Nederland zijn aangetroffen: Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Drenthe en Noord-Holland. En omdat de vlinders van de zwerflustige grote vos dit voorjaar overal in Nederland zijn opgedoken, is het de vraag of de grote vos zich nog op andere plaatsen in Nederland voortplant. Hoog tijd dus om de komende weken extra op de rupsen van deze soort te letten.
In 2018 waren de vlinders al veel meer te zien dan in 2016 en 2017, maar dit jaar is het aantal waarnemingen opvallend hoog. Deze toename hangt mogelijk samen met de eveneens hoge aantallen vlinders in onze buurlanden, en met de voortdurende oostenwind in 2018, waarmee vlinders uit het oosten kunnen zijn gekomen. Zo werden er ook weer oostelijke vossen gezien. De vraag is of de soort zich nu voor langere tijd kan vestigen in Nederland.

Hoe kan je de rupsen herkennen?

De rupsen van de grote vos zijn herkenbaar aan de combinatie van de vertakte oranje stekels en de blauwzwarte kleur, afgewisseld met oranjebruine lengtestrepen. De rupsen leven net als die van de kleine vos in groepen van tientallen tot enkele honderden rupsen bij elkaar. Dat de rupsen van de grote vos toch niet vaak gezien worden, heeft vermoedelijk te maken met hun levenswijze. Ten eerste leeft de rups niet van één plantensoort, maar van verschillende soorten bomen en struiken. De rupsen van de grote vos leven vaak op bomen en struiken die op een beschutte plek groeien, zoals langs bosranden en brede bospaden, op kapvlaktes of in boomgaarden. Ze houden van warme plaatsen die een deel van de dag in de zon liggen. Daarbij zijn breedbladige wilgensoorten, iepen en zoete kers de belangrijkste waardplanten, maar ze eten ook soorten als peer en ratelpopulier. De Nederlandse rupsenvondsten werden gedaan op wilgen en zoete kers. Ten tweede bevindt een deel van de rupsennesten zich hoog in struiken en jonge bomen, tot ten minste tien meter boven de grond. Hierdoor zijn de groepen rupsen ondanks hun opvallende kleuren eenvoudig over het hoofd te zien. De meeste vlinderaars kijken nu eenmaal niet voortdurend naar boven.

Spoorzoeken

Hoe zijn de rupsen van de grote vos dan toch te vinden? Door de sporen die ze achterlaten! Met z’n allen kunnen ze hele takken van de waardplant praktisch kaalvreten. Bovendien eten de rupsen graag van uitstekende takken van de waardplant, waardoor de tak waarvan de bladeren sterk zijn aangevreten voor de oplettende waarnemer snel opvalt. Zelfs als de rupsen de waardplant al verlaten hebben om te verpoppen, zijn deze sporen vaak nog voldoende om de aanwezigheid van de soort aan te tonen. Behalve de vraatsporen blijven namelijk ook vaak nog de larvenhuidjes achter van rupsen die in de boom of struik verveld zijn.

Geef je waarnemingen door!

Het is goed mogelijk om de komende weken rupsen van de grote vos te vinden op geschikte locaties wilgen, iepen, zoete kersen en andere waardplanten. Vooral locaties waar de afgelopen twee jaar meerdere grote vossen zijn waargenomen, zijn kansrijk. Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan verschillende plekken in de Achterhoek, Limburg, Noord-Brabant of in de duinen. Helpt u ons mee? Maak altijd een foto, zodat de waarneming gecontroleerd kan worden. Melden kan via Telmee, Waarneming.nl of Tuintelling.nl. Op die manier kunt u bijdragen aan de kennis over deze mooie vlindersoort!

Tekst: Bram Omon, Chris van Swaay en Ineke Radstaat, De Vlinderstichting
Foto's: Bram Omon
Kaartje: NDFF / De Vlinderstichting