Sturing van begrazing voor heidefauna

Eerder onderzoek (pdf, 1,4 MB) naar de effecten van begrazing op de heidefauna heeft geleerd dat hierbij maatwerk nodig is. Sommige soorten gedijen namelijk bij een hoge begrazingsintensiteit, terwijl andere juist zeer kwetsbaar zijn. In een aantal Brabantse heidegebieden zijn nu experimenten uitgevoerd om uit te vinden hoe dat maatwerk in de praktijk gebracht kan worden. Vooral in grote heidegebieden met vrij grazende kuddes komt het geregeld voor dat sommige delen weinig worden bezocht en daardoor vergrassen met pijpenstrootje, terwijl andere delen permanent intensief worden begraasd. Dan kan het wenselijk zijn om hierin te gaan sturen. In het onderzoek werd op droge heide het reguliere begrazingsbeheer vergeleken met twee varianten: intensiveren en extensiveren. Het intensiveren gebeurde op sterk vergraste heide door aanvullende drukbegrazing met schapen. Het extensiveren bestond eenvoudig uit het plaatsen van een raster om begrazing tijdelijk uit te sluiten. Het experiment werd uitgevoerd in drie heidegebieden: Kampina (Natuurmonumenten), Landgoed De Utrecht (ASR) en de Cartierheide (Staatsbosbeheer).

De monitoring van effecten richtte zich op de fauna: vlinders, sprinkhanen, mieren, bijen, reptielen en grondbroedende vogels. Voor de laatste groep werd vooral gekeken naar het lot van uitgelegde kunstnesten. De voorlopige resultaten laten na twee jaar voor sommige soorten al duidelijke veranderingen zien. Zo werden bij drukbegrazing minder sprinkhanen en vlinders van oudere heide gezien en door afname van bloeiende hei ook minder wilde bijen en hommels. De kunstnesten hadden ook bij reguliere begrazing al te lijden. Levendbarende hagedissen reageerden soms verrassend snel, met een toename bij uitrasteren en afname bij drukbegrazing. Door drukbegrazing kregen warmteminnende mieren en sprinkhanen juist een kans om zich te vestigen omdat de vegetatie werd opengebroken en de bodem kon opwarmen. Bij de discussie in het veld werd benadrukt dat de sturing van de begrazing meerwaarde heeft. Het was al te zien dat struikhei met drukbegrazing meer ruimte krijgt, maar de omvorming van zwaar vergraste heide is een langjarig proces. En ook het tijdelijk uitrasteren heeft niet meteen resultaat. Het is dus de moeite waard om de proef te vervolgen en meer te weten te komen over het optimaliseren van begrazingsbeheer voor de heidefauna!

Het project werd uitgevoerd met subsidie van de Provincie Noord-Brabant door een samenwerkingsverband van De Vlinderstichting, EIS Kenniscentrum Insecten, Stichting RAVON en Stichting Bargerveen, en met de welwillende medewerking van de terreinbeheerders.

 Tekst en foto’s: Michiel Wallis de Vries, De Vlinderstichting