Komt de amazonemier nog voor in ons land?

De amazonemier heeft een zeer bijzondere leefwijze. Een nieuwe koningin die een kolonie wil beginnen, kan dat niet alleen, maar ze moet het nest binnendringen van een renmier (bijvoorbeeld een rode renmier, bruine renmier of grauwzwarte renmier). Daar doodt ze de renmierkoningin, waarna de renmierwerksters de nestbouw, voedselvoorziening en de verzorging van het broed van de amazonemierkoningin op zich nemen. De amazonemierkoningin maakt zelf maar weinig werksters, die zich altijd in het nest dicht bij haar ophouden. De meeste tijd is er aan de oppervlakte van het nest dan ook niet te zien dat er een amazonemierenvolk in huist.

Om de kolonie te laten groeien, komen de amazonemierwerksters soms toch naar buiten. Ze vormen dan een lange kolonne en gaan op strooptocht om een naburig nest van een renmiersoort te plunderen. Ze nemen dan werksterpoppen mee. Beladen met de poppen keren de amazonemierwerksters terug. In het nest wordt de buit overgenomen en verzorgd door de aanwezige slaven en na het uitkomen van de poppen is er weer een verse generatie slaven beschikbaar. Deze strooptochten vinden slechts enkele keren per jaar plaats, meestal laat in de middag op zeer warme dagen.

De amazonemier is zeer warmteminnend, en de nesten worden gemaakt op droge zandgrond. In Nederland zijn er verspreide historische vindplaatsen in met name Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Utrecht. De afgelopen twee decennia is de soort op nog maar drie plekken in ons land waargenomen, bij Vennebulten (Achterhoek), op de Looierheide (Gennep) en op De Plateaux (Valkenswaard). Ná 2000 is de soort zelfs alleen nog maar in het laatste gebied gevonden, met de laatste waarneming in 2012. De amazonemier is dus een uiterst zeldzame en bedreigde soort geworden, iets wat in alle Noordwest-Europese landen speelt.

We hopen dat dit bericht mensen zal stimuleren om de oude vindplaatsen eens te bezoeken op zeer warme middagen in de zomer en zo mogelijk de verborgen levende amazonemier te zien te krijgen tijdens een strooptocht. De komende jaren zal op het door Natuurmonumenten beheerde De Plateaux ondergezocht worden of de amazonemier er nog voorkomt, waarna beheeraanbevelingen geformuleerd kunnen worden en hopelijk een vrijwilligersgroep in het leven geroepen kan worden om de nesten en de biotoop eromheen te monitoren.

Voor meer informatie over de historische vindplaatsen en eventuele nieuwe waarnemingen kan contact opgenomen worden met EIS Kenniscentrum Insecten. Dit onderzoek wordt uitgevoerd met subsidie van de provincie Noord-Brabant.

Tekst: André J. van Loon & Jinze Noordijk, beide EIS Kenniscentrum Insecten
Foto’s en tekening: Erik-Jan Bosch; Bernard van Marwijk; Jinze Noordijk