De meeste blauwbokken zijn geen blauwbokken

In 1853 besloot Coenraad Temminck, directeur van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden, dat de blauwbok die hij in zijn museumcollectie had voortaan dé blauwbok was. Elke voor de wetenschap beschreven soort heeft een zogeheten type-exemplaar nodig, dat wetenschappelijk model staat voor alle soortgenoten. Dat er op dat moment nog levende blauwbokken voorkwamen in Afrika is onwaarschijnlijk, en de soort zal zeker niet veel later dan dat zijn uitgestorven.

Vraagtekens bij biologie blauwbok

De soort was al op zijn retour toen de Europeanen er voor het eerst van hoorden, en uiteindelijk bleven slechts (delen van) zestien exemplaren bewaard. Eén daarvan was de opgezette huid in Leiden, en er waren wat schedelfragmenten en een schedel in het Zoölogisch Museum Amsterdam. Tenminste: zestien exemplaren waarvan beweerd werd dat het een blauwbok was. De identificatie van de historische exemplaren van deze iconische soort is niet altijd even zeker. Deze onzekerheid plaatst vraagtekens bij de biologie en ecologie van de blauwbok. Om hier beter onderzoek naar te doen, moest dus eerst vastgesteld worden welke historische exemplaren daadwerkelijk tot de blauwbok behoren.

Blauwbok blijkt nog zeldzamer na DNA-analyse

Een team van onderzoekers van verschillende instituten, aangevoerd door Elisabeth Hempel van de Duitse Universität Potsdam, heeft tien van de zestien exemplaren onderworpen aan de nieuwste DNA-technieken, om meer duidelijkheid te scheppen. Van die tien exemplaren blijken er maar vier (inclusief het Leidse type-materiaal) daadwerkelijk een echte blauwbok te zijn. De rest behoort tot andere antilopensoorten. Er zijn dus zelfs nog minder exemplaren dan eerst werd aangenomen, wat het Leidse materiaal nog unieker maakt. Van bewuste misleiding lijkt overigens geen sprake: museummedewerkers moesten het vroeger zonder DNA-analyses stellen, en hadden ook geen andere blauwbokken als vergelijkingsmateriaal. Dan hangt er net wat eerder een onjuist naamkaartje bij een dier.

De studie van Hempel en collega's toont aan hoe genetische studies kunnen worden ingezet om zeldzame soorten in natuurhistorische collecties te identificeren en meer informatie rond deze soorten beschikbaar te maken. De nieuwe genetische informatie geeft ook weer dat de diversiteit laag was en het aantal blauwbokken in de wereld al drastisch aan het teruglopen ten tijde van de Europese kolonisatie van Zuid-Afrika.

Meer informatie

Het hele artikel is online te lezen: Identifying the true number of specimens of the extinct blue antelope (Hippotragus leucophaeus)

Tekst: Bart Braun en Pepijn Kamminga, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Naturalis Biodiversity Center