Wanted alive: bloedzuigende parasieten!

Een luizenleven gaat beslist niet over rozen. Om je als ongewervelde tegoed te kunnen doen aan het eiwitrijke bloed van een gewervelde, moet je allerlei obstakels overwinnen. Wij gewervelden hebben allerlei fysische en chemische verdedigingsmechanismen tegen die prikkende beestjes. Dit heeft ervoor gezorgd dat er specialisaties hebben plaatsgevonden in meer of mindere mate. Sommige soortgroepen, zoals de muggen, zijn zo licht mogelijk, zodat ze aan de aandacht kunnen ontsnappen. Andere groepen zijn stevig en afgeplat om aan de nagels van krabbende gastheren te kunnen ontglippen. Vaak kan een bloedzuigende soort maar op een kleine selectie van gastheren overleven. De mate van specificiteit varieert van alleen zoogdieren of alleen vogels tot echt één specifieke gastheersoort.

Bloedzuigende insecten en ziektes

Veel mensen associëren bloedzuigende insecten en andere ongewervelden met enge ziektes, maar slechts enkele soorten bloedzuigende insecten kunnen daadwerkelijk ziektes overbrengen, zoals de tijgermug, de schapenteek en enkele knuttensoorten. Andere soorten zouden in de toekomst wellicht vatbaar voor ziektes kunnen zijn. In al die gevallen is het nuttig om bij te houden waar deze dieren voorkomen. Voor belangrijke soorten zijn er al diverse burgerwetenschaptools om ze in kaart te brengen, zoals het meldformulier voor de tijgermug. Andere groepen bloedzuigende beesten zijn echter nog een stuk minder bekend, en het is hoog tijd dat daar verandering in komt.

Van knutten tot luisvliegen

Welke diergroepen doen zich eigenlijk tegoed aan bloed? Naast de muggen zijn er nog andere vliegachtigen die bloed zuigen. Denk aan de dazen met hun prachtig gekleurde ogen, en enkele vertegenwoordigers van de knutten. De meest gespecialiseerde vliegengroep vormen de luisvliegen. Deze afgeplatte dieren leggen hun eitjes in hun eigen lichaam, waar ze uitkomen, opgroeien en zelfs verpoppen! De poppen worden door het vrouwtje gelegd in de buurt van waar de gastheer zit. Zo kan de cyclus meteen weer opnieuw beginnen als bijvoorbeeld de zwaluwen terugkeren vanuit het zuiden.

Vlooien en teken

Een andere bekende groep bloedzuigers zijn de vlooien. Deze lateraal afgeplatte, kleine insecten kun je vinden op allerlei soorten vogels en zoogdieren. Sommige zijn gespecialiseerd op vleermuizen, andere op grondbroedende vogels en nog veel meer. De larven van vlooien voeden zich niet met bloed maar met uitwerpselen en ander organisch materiaal in de nesten van hun gastheer.

Teken zijn geen insecten, maar behoren tot de spinachtigen. De bekendste teek is ongetwijfeld de schapenteek, die ook mensen pakt. Bekende ziektes die deze teek kan overbrengen zijn de ziekte van Lyme en teken-encefalitis. Er zijn echter nog veel meer soorten teken, zoals de gespecialiseerde oeverzwaluwteek en de egelteek.

Bedwantsen en bloedzuigers

Andere groepen dieren hebben ook hun weg tot het bloed gevonden. Zo zijn er verwanten van bedwantsen bij vleermuizen en zwaluwen (die gelukkig niet tegen mensenbloed kunnen) en de echte luizen. Er zijn zeer veel soorten echte luizen en ze zijn allemaal zeer klein. Sommige zitten alleen in veerschachten. Daarnaast heb je de twee bekende mensenparasieten: de hoofdluis en de schaamluis. En wat te denken van de bloedzuigers? Alleen de Medicinale bloedzuiger kan zich tegoed doen aan mensenbloed, maar je hoeft je geen zorgen te maken met zwemmen, want ze komen alleen voor in poeltjes waar vee komt drinken. Wist je dat er zelfs een vlinder is die bloed drinkt? De “Vampiermot” Calyptra thalictri komt voor in Azië en Centraal-Europa en breidt zich naar het westen toe uit. Wie weet duikt hij zelfs wel eens op in Nederland? We hoeven ons dan geen zorgen te maken, want ze pakken maar zeer zelden mensen als bloedprooi.

Herkenningstools

Vanuit EIS Kenniscentrum Insecten zijn we, in opdracht van en samen met het Centrum Monitoring Vectoren van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, nu bezig om herkenningstools te maken om dit soort bloedzuigende beesten te determineren. We willen het zo toegankelijk mogelijk maken, en daarvoor zijn we op zoek naar veldkenmerken. De huidige determinatiewerken zijn gericht op herkenning van museummateriaal, maar ervaringen met andere soortgroepen leren dat ook veel soorten te herkennen zijn als ze levend op de foto staan. Daarom zijn we op zoek naar zo veel mogelijk Nederlandse soorten om levend te fotograferen. Daarna nemen we ze op in de collectie om de kenmerken te kunnen controleren.

Bloedzuigende beesten gevraagd

We hebben nog niet alle soorten kunnen vinden om levend te fotograferen, dus als mensen (oude nestjes van) spitsmuizen, huismuizen, visarenden, dassen, vossen, schapen of konijnen onder hun hoede hebben, of anderszins met vlooien of luisvliegen in aanraking komen en willen meehelpen, dan kan dat. Stuur een mailtje naar eis@naturalis.nl als je vlooien of teken hebt gevonden op een niet al te courante gastheer, dan checken wij of we de soort nog op de foto moeten zetten voor de determinatieboekjes en soortzoeker. Wij kunnen er dan voor zorgen dat ze in een droog potje gratis naar ons opgestuurd kunnen worden.

De eenvoudigste manier om mee te helpen is door zo goed mogelijk foto’s te maken van teken, vlooien en luisvliegen en deze in te voeren op Waarneming.nl. Op deze website zullen tezijnertijd ook herkenningsinstructies en voorbeeldfoto’s geplaatst worden.

Tekst: Daan Drukker, EIS Kenniscentrum Insecten; Arjan Stroo, Centrum Monitoring Vectoren, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit)
Foto’s: Daan Drukker (leadfoto: Paardenluisvlieg, Hippobosca equina)