De veranderende samenstelling van de roofdierfauna
De soortensamenstelling van roofdieren in Europa onderging sterke veranderingen tijdens de laatste decennia. Veel roofdieren hebben het moeilijk, zoals de hermelijn, waarvoor 2024 zelfs een themajaar is. Maar er zijn ook sterk positieve trends. Zo zijn lokaal uitgestorven soorten, zoals de wolf, langzaam bezig met het herkoloniseren van vroeger bewoond gebied. Sommige van de meest voorkomende soorten, de vos bijvoorbeeld, gebruiken nu nieuwe biotopen zoals steden. Veel roofdieren hebben het vermogen om hun leefgebied aan te passen. Hoe zit dat met hun parasieten, de teken? Zijn daar dan óók nieuwkomers of verliezers? Dat is onbekend.
De gebrekkige kennis over teken
Teken roepen meestal sterke afkeer op, hetgeen niet vreemd is: hun enige voedselbron is bloed. Toch zijn ook teken boeiende dieren. Ze hebben een levenscyclus die vier stadia omvat: ei, larve, nimf en volwassene. Elke stap vereist een maaltijd om de ontwikkeling voort te zetten. Een vrouwelijke teek voltooit haar levenscyclus vaak pas na jaren, nadat ze eieren heeft gelegd zodat er een nieuwe generatie kan beginnen. Door deze bloeddorstige leefwijze spelen teken een rol in de overdracht van ziekteverwekkers van hun gastheren.
Veruit de bekendste teek van Nederland is Ixodes ricinus, de schapenteek, gevreesd als de overbrenger van de bacteriën die de ziekte van Lyme veroorzaken. Het zijn gastheer-generalisten, ze kunnen zich voeden met meer dan 300 verschillende diersoorten, waaronder wijzelf en onze huisdieren. De vlekkenteek (Dermacentor reticulatus) wordt ook steeds vaker gevonden, meestal door hondenbezitters. Waarneming.nl is een belangrijke bron van informatie over de toename van die laatste. Er zijn echter ook specialistische tekensoorten die vooral wilde roofdieren parasiteren. Daarover is nog vrijwel niets bekend.
Het TickTrack-project & teken op roofdieren
De meeste teken die op roofdieren kunnen worden gevonden lijken sterk op de schapenteek. Teken identificeren is werk voor specialisten. Op basis van specifieke kenmerken worden ze onderscheiden in een afzonderlijk subgenus, Pholeoixodes. Daarvan zijn enkele bekend uit Noordwest-Europa: Ixodes canisuga, Ixodes crenulatus, Ixodes hexagonus (de egelteek, want naast roofdieren worden teken ook veel op egels aangetroffen) en Ixodes rugicollis. Die laatste is een mysterieuze soort die nog niet in Nederland is gevonden, maar wel in Duitsland dicht bij onze grens. Ze worden vooral aangetroffen bij kleine marterachtigen en soms bij vossen, katten en honden. Ook van de teken die mogelijk meekomen met exotische roofdieren (zoals wasbeer en wasbeerhond) is nog weinig bekend. Om meer te weten te komen is het daarom noodzakelijk om veel teken te verzamelen die niet afkomstig zijn uit de vegetatie, van een mens, hond of kat. Alle andere teken zijn interessant voor deze studie. CMV is begonnen de soortinformatie op Waarneming.nl aan te vullen en vraagt iedereen aangetroffen teken te vergelijken met die beschrijvingen. Er staat ook bij vermeld of het de moeite is om de teek vervolgens in te sturen. Het is één van de acties van het TickTrack-project, dat de kennis over teken en de ziekteverwekkers die ze verspreiden poogt uit te breiden.
Help mee
Waar vind je teken? Je denkt misschien al snel aan jezelf of aan de vegetatie waarin ze wachten op een slachtoffer. Dat klopt, maar dat doen juist de algemeenste soorten. Die zijn al goed bekend. Veel andere teken verblijven, als ze niet op wilde dieren zitten, vooral op en in verblijfplaatsen zoals holen of nestkasten. Die verstopte leefwijze maakt het moeilijker ze tegen te komen, maar soms gebeurt dat toch. Juist daarin zijn we geïnteresseerd. Een bijzondere positie daarbij hebben opvanglocaties van wilde dieren en zoogdieronderzoekers, omdat zij vaker met dieren in contact komen. Aangetroffen teken kunnen heel goed levend worden bekeken, gefotografeerd en eventueel bewaard. Bekijk ze eens goed en vergelijk je teek met de informatie op Waarneming.nl. Heb je vragen over dit project, of ben je geïnteresseerd om bij te dragen aan de studie van teken of andere ectoparasieten? Neem dan contact op met Paulina Lesiczka via cmv@nvwa.nl.
Tekst: Paulina Lesiczka, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit
Foto’s: Frank Vassen, Wikimedia Commons; Wietse den Hartog