Plant & mens: zwarte walnoot

Naast de Chinese kruidentuin in de Leidse Hortus staat een mooie zwarte walnoot (Juglans nigra), geplant rond 1970. Tot 2012 stond dit exemplaar als Californische walnoot (Juglans hindsii) te boek, maar onderzoeker Raymond van der Ham determineerde hem dat jaar als zwarte walnoot. Raymond werkte indertijd aan een onderzoek naar fossiele walnoten (pdf: 5,2 MB) en was op zoek naar vergelijkingsmateriaal.

Juglon

Het hout van de zwarte walnoot wordt voor allerlei doeleinden gebruikt, onder meer voor geweerkolven. En net als veel andere walnootsoorten wordt de boom graag bij huizen geplant. Walnoten bevatten juglon. Dit werkt antibacterieel en is bloedstelpend. Juglon is een aromatische verbinding die voorkomt in blad, wortels en bast van soorten die behoren tot de familie Juglandaceae, en vooral in de zwarte walnoot. De stof wordt onder meer gebruikt als natuurlijke verfstof. Via de wortels geven de bomen de stof ook af aan de grond, wat de wortelvorming van andere planten remt.

Verven met walnootschil

Raymond was niet de enige die in de Hortus belangstelling had voor de gevallen walnoten. Vorig najaar kwam er een vriendelijk mailtje van Marijke Markus, met de vraag of zij een paar bolsters mee zou mogen nemen — rapen of plukken is in een botanische tuin niet toegestaan, maar vragen kan altijd. Marijke wilde ermee gaan verven. Op onze vraag hoe dat werkt, stuurde ze een foto van een vest dat ze lang geleden, in de zeventiger of tachtiger jaren, zelf gesponnen en geverfd heeft. Het bruin van de walnoot werd gecombineerd met meekrap in verschillende gradaties. Recepten zijn volop te vinden op internet. Bij het verven gebruik je de walnootschillen: je weekt een kilo walnootschil 24 uur in een pan, brengt het aan de kook, waarna het een uurtje zachtjes moet koken. Na het zeven, leg je de te verven stof of wol 24 uur in het aftreksel. De walnoot bevat zelf al beitsstoffen, dus ververs hoeven geen beitsstof toe te voegen.

Rijk aan olie en eiwit

Marijke kreeg de zwarte walnoten zonder problemen mee, want in de herfst liggen er flink wat van de tennisbalgrote, gladde, groene bolsters onder de boom. Walnoten zijn verwant aan de cashewnoot, hazelnoot, pecannoot en de pistachenoot. In de botanie wordt een walnoot gezien als een steenvrucht: de vrucht (dat wat wij opeten) wordt omgeven door een harde, tweedelige schaal, de dop. Die zit weer in een bolster. Die bolster verteert van binnenuit, waarna de harde, sterk gerimpelde walnoot tevoorschijn komt. In de Verenigde Staten is deze soort inheems in het gebied ten oosten van de Rocky Mountains. De zwarte walnoten, hoe hard ook, worden daar al zeker 4.000 jaar gebruikt omdat ze rijk zijn aan olie en eiwit. De houten omhulling is hard en dik, het eigenlijke zaad is maar klein.

Japanse walnoot

Er is in de Leidse Hortus nog een opvallende walnoot te vinden — opvallend omdat hij veel weg heeft van een knotwilg. Het is de Japanse walnoot (Juglans ailantifolia var. cordiformis), Himegurumi in het Japans. Deze boom groeit van nature breed uit. Hoewel de takken al waren ingekort om breuk te voorkomen, is de boom toch ernstig beschadigd tijdens een zomerstorm in 2015. Maar het schamele restant houdt zich al tien jaar staande en vormt jonge takken die bloeien en noten geven — de bolsters zijn ovaal en kort behaard. Er zijn enten genomen en een jong, genetisch identiek exemplaar staat al naast het oude in het gras. De Hortus is zuinig op de walnoot, die nog door de reiziger en onderzoeker Von Siebold werd meegebracht. Ook de Japanse walnoot geeft steenvruchten met een harde omhulling en klein zaad. De walnoten die je bij de groenteboer koopt, is weer een andere: Juglans regia, ook wel okkernoot of notelaar genoemd. Er zijn nog heel veel meer soorten.

Duurzaamheid

Veel walnoten die we eten komen uit Californië, en je leest wel zorgen over klimaatbelasting en het energiegebruik van noten. Maar, meldt het Voedingscentrum, het gebruik is gunstiger dan dat van vlees en vergelijkbaar met ei. Het watergebruik van noten is wel wat hoog, maar per portie lager dan bij vlees. Kastanjes, pinda's, walnoten en hazelnoten zijn de meest duurzame soorten noten.

Verfplanten in De Kruidhof

Leden van de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland exposeren van 15 april tot en met 11 oktober 2025 originele tekeningen en aquarellen van verf- en vezelplanten in Hortus van Fryslân De Kruidhof. De werken zijn speciaal voor deze gelegenheid gemaakt en tonen verf- en vezelplanten die in Nederland in de volle grond kunnen groeien. Dit kunnen zowel wilde als gekweekte planten zijn. De gekozen planten werden vóór het jaar 1950 voor dit doel gebruikt en zelfs vaak al eeuwenlang. Wie na het bekijken van de werken de tuin van De Kruidhof in wandelt, kan er een groot aantal soorten ook levend zien: er is een border met verfplanten voorzien van naambordjes.

Meer informatie

• Walnoten in botanische tuinen.
• Botanische afbeeldingen van verfplanten in botanische tuin De Kruidhof.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Beeld: Friedrich Haag; Franz Eugen Köhler, Köhler's Medizinal-Pflanzen; Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deutschland Österreich und der Schweiz, 1885; Marijke Markus; Wikimedia Commons; Giuliana Gallo; Nienke Beets, voor Hortus botanicus Leiden