Hommelwaarnemingen in de winter

Je verwacht het niet, maar ook in de wintermaanden is het mogelijk om actieve hommels aan te treffen. Al is dit een zeldzaam fenomeen. Van hommels van de aardhommelgroep is bekend dat ze ook in dit koude jaargetijde nog actief kunnen zijn. Hommels van de aardhommelgroep hebben het stereotype patroon waar veel mensen bij een hommel aan denken. Ze hebben een witte achterlijfpunt. Verder zijn ze zwart met een gele band voor op het borststuk en een gele band op het achterlijf.

Koninginnen en werksters

De winteractieve hommels zijn soms koninginnen die niet aan het overwinteren zijn of uitzonderlijk vroeg in het jaar weer actief worden, maar het komt zelfs voor dat er in deze tijd nog een actief nest is. In dat geval is het mogelijk om werksters te zien die stuifmeel verzamelen op hun achterpoot. Deze hommels moeten zich wel in leven kunnen houden en dus hebben ze bloeiende planten nodig waar ze nectar kunnen verzamelen of stuifmeel wanneer er een actief nest is. Een plant die dit in de winter kan bieden, is bijvoorbeeld mahonie. Ook winterheide is een bekende plant die bezocht wordt, maar je zou ze ook op andere bloeiende planten kunnen aantreffen. 

Waarnemingen doorgeven

Heb je in de tuin of in de omgeving een van deze planten staan of misschien wel een andere bloeiende plant, dan kan het lonen om die in de gaten te houden. Zie je dat deze bezocht wordt door een hommel, dan ontvangen we deze waarnemingen graag via Waarneming.nl. Met een foto is snel te bepalen of het ook in dat geval een hommel van de aardhommelgroep is, of misschien toch een van de andere soorten. Het is interessant om daarbij te vermelden op welke bloemen de hommel actief is, of het een koningin is (veel groter dan de rest) of toch een werkster, en of de hommel een klompje stuifmeel op de achterpoot heeft.

Overwinteren en de lente

Maar deze actieve hommels zijn op dit moment een uitzondering. Het meest gebruikelijk is dat hommels nu op een rustig plekje overwinteren. Dat geldt ook voor de hommels van de aardhommelgroep. Het gaat dan uitsluitend om koningininnen, want dat zijn normaal gesproken de enige hommels die levend overwinteren tot in het nieuwe voorjaar. Zo brengen steenhommelkoninginnen de winter door in een zelfgegraven holletje in de grond, terwijl de boomhommel bijvoorbeeld vaak in vermolmde boomstammen overwintert. Deze koninginnen zijn het afgelopen jaar al bevrucht door mannetjes. Ze zijn wanneer het voorjaar begint klaar om een nieuw nest te gaan beginnen. Bij de eerste warme dagen aan het einde van de winter kun je al hommelkoninginnen vinden die weer actief worden en op zoek gaan naar een geschikte plek voor hun nest. Dat duurt dus helemaal niet zo lang meer.

Meetnet Hommels

Mensen die geïnteresseerd zijn in hommels en willen bijdragen aan de kennis over de trends in hommelaantallen over de jaren, kunnen dat doen door mee te doen aan het Meetnet Hommels. In dat meetnet tellen vrijwilligers eenmaal per maand hommels op een vaste telroute. Op deze manier kunnen aantalstrends bepaald worden voor de verschillende soorten in Nederland, maar ook voor de totale aantallen hommels in ons land. In 2024 bestond dit meetnet uit bijna vijfhonderd telroutes, maar extra tellers en routes zijn nodig. In het hele land, maar in het bijzonder in Friesland, Groningen en Limburg, want daar is het aantal telroutes nog laag. Kenners van hommels tellen de aantallen per hommelsoort. Beginners tellen alleen het totaal aantal hommels dat ze zien. Meer informatie vind je op onze website, aanmelden kan door een bericht te sturen naar meetnethommels@naturalis.nl.

Meer informatie

• Zie je een hommel of een ander insect, geef dan je waarneming door via Waarneming.nl of de app ObsIdentify.
• Meer informatie over het meetnethommels. 
• Wil je ook hommels tellen bij jou in de buurt en zo een bijdrage leveren aan de kennis over hoe het gaat met de hommels in Nederland? Stuur dan een bericht naar meetnethommels@naturalis.nl.
• Basisgids Hommels: (pdf: 5,0 MB).

Tekst: Johan van ’t Bosch, EIS Kenniscentrum Insecten 
Foto’s: Gert Huijzers (leadfoto: een koningin van de aardhommelgroep fouragerend op mahonie)