Panda van de Nederlandse delta

De zandhommel is in Nederland een zeer zeldzame soort (Rode Lijst: Ernstig bedreigd) en een icoonsoort voor de provincie Zuid-Holland. Deze pluizige, zoemende 'panda van de Nederlandse delta' komt alleen nog voor rond het Haringvliet en in de Biesbosch en wordt sterk bedreigd in haar voortbestaan door de kwetsbaarheid van de kleine populaties.

In de laatste jaren is in diverse onderzoeksprojecten kennis verzameld over deze hommel. In 2019 verscheen een beschermingsplan, in 2022 werd de Zandhommelzuidas gelanceerd: een zandhommelvriendelijke corridor langs de zuidrand van de Hoeksche Waard. In datzelfde jaar verscheen een gelijknamig rapport, gebaseerd op een landschappelijke analyse van de regio en een uitgebreid gedragsonderzoek.

Klavers en distels

Uit een nieuw rapport blijkt dat twee groepen planten van groot belang zijn voor de zandhommel: rode en witte klavers voor het stuifmeel, en krul-, akker- en speerdistels voor de nectar. Dit zijn allemaal planten die algemeen voorkomen in heel Nederland. Daarnaast worden tientallen andere plantensoorten af en toe bezocht. Het rapport concludeert dan ook dat de zandhommel geen bijzondere eisen stelt als het om bloemen gaat. De voedselzekerheid van deze zeldzame hommel wordt vooral bedreigd door intensief landgebruik en beheer waardoor deze planten in de laatste decennia minder tot bloei komen. 

Zandhommel in het vizier

Het rapport is gebaseerd op honderden zandhommelwaarnemingen van natuurkenner Gert Huijzers. In en rondom de Korendijkse Slikken zag hij dat de zandhommel veel verschillende bloemen bezoekt, dat het bloemgebruik telkens wisselt en dat er verschillen zijn tussen de bloemen die vrouwtjes en mannetjes bezoeken. In 2023 ging de gedreven hommelbeschermer daarom zijn waarnemingen nog meer gestructureerd vastleggen, tijdens zijn bijna dagelijkse bezoeken aan het leefgebied van de zandhommel.

De schat aan informatie die dit opleverde is nu beschikbaar gemaakt in een prachtig geïllustreerd rapport 'Bloemkeuze van de zandhommel: Een simpel dieet, maar moeilijk verkrijgbaar'. In het rapport zijn conclusies op basis van talloze uren veldwerk te lezen: hoe ziet het leefgebied en voedingspatroon van de zandhommel eruit en hoe kan beheer aangepast worden om deze soort te helpen?

Inspiratie opdoen

Terreinbeheerders, overheden en boeren kunnen in het rapport inspiratie opdoen over inrichting en beheer. Terreinkennis over bloeiende planten blijkt vooral in juni en juli essentieel, gezien veruit de meeste vrouwtjeshommels (meer dan tachtig procent) in die maaimaanden actief zijn. Op en rondom de Korendijkse Slikken wordt beheer regelmatig uitgesteld of aangepast op aanvraag van zandhommelkenner Gert. Dergelijk maatwerkbeheer lijkt hier zijn vruchten af te werpen met een flinke populatie zandhommels, waarschijnlijk de grootste van Nederland.

Maatregelen helpen echt

Rondom de Korendijkse Slikken verplaatst de zandhommel zich continu door het gebied in reactie op het voedselaanbod. Nieuwe plekken met massale bloei, zoals na beheerwijzigingen, worden snel gevonden. Het is hoopgevend dat onze 'panda' zo opportunistisch ingesteld is. Wel heeft de hommel een veilige plek nodig om een nest te maken, dat gedurende de zomer niet weggemaaid wordt. Ook essentieel is een doorlopend voedselaanbod gedurende het hele seizoen. Zandhommels hebben een beperkte actieradius rondom het nest, waarbinnen zij voldoende voedsel moeten kunnen vinden.

Meer informatie

• Bloemkeuze van de zandhommel: Een simpel dieet, maar moeilijk verkrijgbaar
• Rapport Zandhommelzuidas (pdf: 22 MB). Rapport over een zandhommelvriendelijke corridor langs de zuidrand van de Hoeksche Waard

Tekst: Linde Slikboer, EIS Kenniscentrum Insecten; Gert Huijzers
Foto’s: Gert Huijzers (leadfoto: werkster zandhommel op rode ogentroost)