Hoe komt een vlinder de winter door? #2

Veel mensen reageren ongelovig als ze horen dat er rupsen zijn die overwinteren. Rupsen lijken zeer kwetsbaar en niet bestand tegen de gure omstandigheden die in de winter kunnen voorkomen. Toch zijn er heel wat vlinders die dat stadium hebben ‘uitgekozen’ om de winter door te komen. Het gaat om vlinders uit diverse families: de blauwtjes, de dikkopjes en de zandoogjes.

Groot dikkopje

Het groot dikkopje vliegt vanaf juni en dan worden de eitjes afgezet op breedbladige grassen. De rups eet na het uitkomen eerst de eischaal op en bouwt vervolgens een koker door zijden draden van de ene naar de andere rand van het blad te spinnen. De binnenkant van deze koker bekleedt hij met een laagje zijde. De rups kruipt alleen uit dit onderkomen om van de rand van de grasstengel te eten en keert er na iedere maaltijd weer in terug. Na elke vervelling maakt hij een nieuwe koker. Voor de overwintering spint de half volgroeide rups een stevig hibernaculum in een grasstengel. Dan zit de rups diep weggestopt in een dichtgevouwen blad. In het voorjaar eten de rupsen verder. Om zich te verpoppen spint hij vlak boven de grond een cocon tussen enkele grassprieten.

Kleine vuurvlinder

De kleine vuurvlinder heeft drie generaties per jaar, waarvan de laatste vliegt in september en oktober. De rupsen eten alleen van de onderzijde van het blad; vanaf de bovenzijde zijn de vraatsporen als doorzichtige ‘raampjes’ te zien. De rups overwintert in het tweede, derde of vierde stadium op de waardplant of in de strooisellaag nabij de waardplant. Op warme winterdagen komt hij weer tevoorschijn om verder te eten. In het voorjaar verpopt de rups zich onder of tussen bladeren van de waardplant.

Argusvlinder

Het vrouwtje van de argusvlinder kiest voor het afzetten van de eitjes doorgaans graspolletjes die op schaars begroeide plaatsen staan, bijvoorbeeld open plaatsen langs greppels of paden. Het vrouwtje zet de eitjes afzonderlijk af op de stengels of toppen van de bladeren. Ook vrijliggende wortels van grassen, bijvoorbeeld langs een slootkant, worden gebruikt. Jonge rupsen voeden zich voornamelijk 's nachts, maar oudere eten ook overdag. De argusvlinder overwintert als half volgroeide rups, vlakbij de bodem tussen verdorde planten, stenen of struiken. Op zachte winterdagen komen de rupsen tevoorschijn en eten dan verder. Ze gaan dus niet volledig in winterslaaap.

Alle soorten die als rups overwinteren zijn bestand tegen vorst. Ze kunnen antivries aanmaken zodat de vitale delen intact blijven.

Tekst: Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto’s: Kars Veling (leadfoto: rups argusvlinder); Bert van Rijsewijk