Sterke toename potentiële exoten met hoog risico vraagt om preventie

Hoe wordt een horizonscan gemaakt? Daarvoor wordt op basis van internationale literatuur een soortenlijst gemaakt van uitheemse soorten die voor problemen zorgen in klimaatzones vergelijkbaar met Nederland. Dat levert al direct een lange lijst op. Vervolgens worden daaruit de soorten geselecteerd die ook daadwerkelijk kans lopen in de Nederlandse natuur terecht te komen en zich daar te verspreiden. Dat zijn de soorten die in Nederland verhandeld worden, die al in gevangenschap in Nederland voorkomen, die in buurlanden zijn waargenomen of die zich al op hele kleine schaal in de natuur hebben gevestigd. Na deze selectie blijft een lijst over van de uitheemse soorten die potentieel schadelijk zijn voor de Nederlandse biodiversiteit (hoog-risicosoorten). Daarnaast is er een lijst opgesteld door experts die op basis van hun kennis en ervaring (deskundigenoordeel) aandacht vragen voor andere soorten die mogelijk invasief worden in de Nederlandse natuur.

Sterke groei

In 2014 is in opdracht van Bureau Risicobeoordeling & onderzoek (BuRO) van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) de eerste horizonscan van invasieve exoten voor Nederland uitgevoerd. BuRO heeft het Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E) gevraagd om deze horizonscan te actualiseren, en recent is na bijna 10 jaar een update verschenen om de lijst actueel te houden.

Sinds 2014 is het aantal hoog-risicosoorten sterk toegenomen. De horizonscan 2014 noemde 90 soorten: 76 uit wetenschappelijke risicobeoordelingen en 14 met een deskundigenoordeel. In de geüpdatet horizonscan van 2022 is dit aantal gestegen tot 313 soorten: 195 uit wetenschappelijke risicobeoordelingen en 118 met een deskundigenoordeel. Dit is vooral het gevolg van de grotere beschikbaarheid van de buitenlandse literatuur. De meeste hoog-risicosoorten hebben hun oorsprong in Azië of Noord-Amerika. Ongewervelden liften vaak mee in schepen en vliegtuigen die hout, planten, groenten en fruit transporteren. Voor gewervelden en planten is de handel in soorten de belangrijkste bron van introducties en nieuwe invasies.

Van de verhandelde soorten waarvan informatie beschikbaar is over hun ecologische effecten, blijkt dat ruim de helft (63%) in potentie schadelijk is. Dat is niet verwonderlijk aangezien het voor de handel prettig is om soorten te gebruiken die niet veeleisend zijn en zich makkelijk vermeerderen. Als ze dat in gevangenschap kunnen, dan is de kans groot dat ze zich ook in het wild makkelijk vermeerderen. Op dit moment is er nog onvoldoende zicht op de belangrijkste risicosoorten in de handel om daar volledig en voldoende alert op te zijn.

En nog meer...

Helaas blijkt het niet mogelijk om alle potentiële invasieve exoten in beeld te krijgen in een horizonscan. Zo is de inmiddels invasieve gele bieslelie (Sisyrinchium californicum) in 2014 niet in beeld gekomen omdat niet bekend was dat de soort Nederland kon bereiken en omdat de ecologische risico’s onvoldoende bekend waren. Bovendien betekent plaatsing op een lijst met hoog-risicosoorten niet per se dat daarmee de preventie en snelle respons helemaal effectief zijn. Van de 90 hoog-risicosoorten in 2014 zijn er namelijk 16 soorten die zich inmiddels in Nederland op meerdere plekken hebben gevestigd. Sommige van deze soorten, zoals de wasbeer en Aziatische hoornaar, worden intensief bestreden, maar weten zich vanuit buurlanden makkelijk opnieuw te vestigen.

Wat kunnen we hiermee?

Met de nieuwe horizonscan in de hand weten Nederlandse overheden, terreinbeheerders en natuuronderzoekers naar welke gevaarlijke nieuwkomers ze extra goed uit moeten kijken. BuRO adviseert het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur om de resultaten te delen met partijen die betrokken zijn bij introducties van exoten en om uit voorzorg nieuwe exoten te verwijderen als deze in de natuur worden aangetroffen.

Meer informatie

• 'Advies van BuRO over de update horizonscan invasieve exoten 2022'.
• Rapport 'Update horizonscan invasieve exoten 2022'.

Tekst: Hein van Kleef en Mariëlle van Riel, Stichting Bargerveen en NEC-E; Henk Groenewoud en Lisette de Hoop, NVWA
Foto's: Doug Beckers (leadfoto: roodrugspin Latrodectus hasselti: een nieuwe soort op de hoog-risicolijst; CC BY-SA 2.0), Thai National Parks (CC BY-SA 4.0) en Stan Shebs (CC BY-SA 3.0), Wikimedia Commons