Wadvogels lijken te wennen aan vliegtuigverstoring

Er wordt al decennialang onderzoek gedaan naar vliegtuigverstoring in de Waddenzee. Het doel hiervan is meestal om de effecten van vliegtuigen bij vliegvelden en op oefenterreinen van de luchtmacht in kaart te brengen. Zulk onderzoek wordt gedaan door op locatie urenlang te observeren, en bij elke passage van een vliegtuig te noteren of en welke vogels er verstoord worden. 

Voor dit nieuwe onderzoek naar vliegtuigverstoring werd meer dan tweeduizend uur aan observaties van zes verschillende locaties in de Waddenzee gecombineerd in één analyse. Hieruit blijkt dat er een sterk verband is tussen de kans dat vogels verstoord worden en de frequentie van vliegtuigpassages: op locaties waar vliegtuigen vaak overvliegen, is de kans dat vogels door een vliegtuig verstoord worden kleiner. Op plekken waar vliegtuigen zeldzaam zijn, zorgt een vliegtuigpassage in meer dan 80 procent van de gevallen voor verstoring. Deze kans wordt kleiner in gebieden waar vliegtuigen vaker overvliegen, tot uiteindelijk minder dan 10 procent.

Som van verstoring is hoger

Het is belangrijk om te beseffen dat de algehele verstoringsfrequentie (hoe vaak vogels per uur moeten opvliegen door vliegtuigverstoring) nog steeds hoger is in gebieden waar meer vliegtuigen overvliegen. Ook al is de verstoringskans per vliegtuigpassage kleiner, doordat er meer vliegtuigen overvliegen, is de som van de verstoringen toch hoger. 

Twee verklaringen: gewenning of vermijding

Er zijn twee mogelijke verklaringen voor het afnemen van de verstoringskans als vliegtuigen vaker passeren. De meest waarschijnlijke verklaring is dat vogels in de loop van de tijd wennen aan vliegtuigen. Als vogels leren dat vliegtuigen geen gevaar opleveren, dan zullen ze niet meer zo vaak reageren op vliegtuigen die vaak overvliegen. Een tweede verklaring is dat schuwe individuen, die bang zijn voor vliegtuigen, gebieden waar veel vliegtuigen passeren gaan vermijden. Wanneer alleen de dappere vogels in gebieden met veel vliegtuigverstoring overblijven, resulteert dit in hetzelfde geobserveerde patroon.

Negatieve gevolgen van vermijding

Vermijding heeft grote negatieve gevolgen voor vogels, omdat hierdoor gebieden minder benut worden. Vermijding van geschikte rust- en foerageerlocaties is een daadwerkelijk probleem in de Waddenzee, maar wordt meestal door wandelaars en verstoringen op de grond veroorzaakt. Door hun aanwezigheid op de grond kan een bepaald gebied gedurende lange tijd ongeschikt worden om voedsel te zoeken of te rusten tijdens hoogwater. Uit tellingen van vogels in aanvliegroutes van vliegvelden in de Waddenzee, waaronder ook de omgeving van het militaire oefenterrein op de Vliehors op Vlieland, blijkt geen afname van wadvogels. Daarom is gewenning de meest waarschijnlijke verklaring waarom wadvogels minder reageren op vliegtuigen in gebieden met veel vliegverkeer.

Geen grote verschillen tussen vliegtuigtypen

Uit eerdere onderzoeken bleek dat sommige vliegtuigen meer verstorend zijn dan andere. Op het militaire oefenterrein de Vliehors bleken grote transportvliegtuigen zeer verstorend te zijn, terwijl kleine sportvliegtuigjes en straaljagers juist voor weinig verstoring zorgden. Observaties op andere locaties gaven soms hele andere resultaten, bijvoorbeeld dat kleine sportvliegtuigjes juist veel verstoren. Deze verschillen kunnen grotendeels verklaard worden door verschillen tussen hoe algemeen bepaalde vliegtuigen voorkomen.

In militaire oefengebieden reageren vogels maar weinig op straaljagers, die er vrijwel dagelijks rondvliegen. In andere delen van de Waddenzee zorgen straaljagers juist voor meer verstoring. Datzelfde principe geldt voor kleine sportvliegtuigjes, die relatief veel rond de vliegvelden voorkomen. Wanneer hiervoor wordt gecorrigeerd, zijn grote vliegtuigen nog steeds meer verstorend dan kleine sportvliegtuigen en straaljagers. De verschillen in verstoringspotentie tussen vliegtuigtypen zijn echter veel kleiner dan eerder werd gedacht.

De uitkomsten van het onderzoek kunnen worden toegepast om te bepalen waar vogels teveel last hebben van verstoring. In de praktijk zal het betekenen dat wadvogels minder beïnvloed worden door vliegtuigverstoring dan eerder werd verondersteld. Toch kunnen er nog steeds situaties zijn, bijvoorbeeld bij extreem veel vliegverkeer of wanneer vogels het moeilijk hebben door slechte weersomstandigheden, dat vliegtuigverstoring een groot negatief effect op vogels heeft.

Tekst en beeld: Henk-Jan van der Kolk, gezamenlijke publicatie van NIOO/KNAW en Sovon Vogelonderzoek Nederland