Wouw (Reseda luteola) is te vinden op zonnige en droge plekken op een goed waterdoorlatende ondergrond en dan vooral op aangevoerd zand, zoals op industrieterreinen, langs spoorwegen en in wegbermen. De tweejarige plant valt enorm op wanneer deze bloeit (juni tot september): lange aren met kleine geelwitte bloemetjes steken als kaarsen in een kandelaar boven de omringende vegetatie uit. Deze vorm is ook bekend bij de toortsen en kaarsen uit het geslacht Verbascum en kan daarom op afstand hiermee verward worden. Bij nadere inspectie hebben Verbascum-soorten veel grotere en veelal gelige bloemen met minder stuifmeeldraden dan Reseda. Wanneer de Wouw niet in bloei staat, is deze te vinden als rozet van enkelvoudige bladeren. Deze bladeren zijn tevens de makkelijkste manier om de Wouw te onderscheiden van zijn zustersoort de Wilde Reseda (Reseda lutea), een wijdverspreide soort in Nederland, die op zijn beurt samengestelde bladeren heeft.
Verfplant
Al sinds de prehistorie wordt Wouw in Europa gebruikt als een natuurlijke kleurstof om wol en andere stoffen geel te maken. De kleurstoffen (luteoline en apigenine) worden verkregen uit de zaden en toppen van jonge spruiten. Wouw maakt deel uit van een lijst met cultuurplanten die vanuit Zuid-Europa door mensen zijn verspreid over de rest van Europa en op grote schaal zijn verbouwd om te gebruiken als bron van kleurstof, zoals Meekrap (rood), Wede (blauw/indigo), Verfbrem (geel) en Gele Kamille (geel/olijfgroen). De teelt van deze soorten en het winnen van kleurstoffen uit deze planten is helaas na de uitvinding van kunstmatige kleurstoffen zo goed als verdwenen uit Europa.
Uitbreiding
De Nederlandse populatie van Wouw nam drastisch af toen deze niet meer grootschalig werd verbouwd voor kleurstofproductie. Er waren weinig plekken waar hij zichzelf in stand kon houden. Alleen op locaties die wat ondergrond en klimaat betreft het meest op het Middellandse Zeegebied leken, zoals in de kustduinen, langs grote rivieren en in Zuid-Limburg, waren nog enkele populaties te vinden. Sinds die tijd is er echter met de aanleg van het grote netwerk aan snelwegen een heleboel geschikt habitat bij gekomen in de vorm van middenbermen. Deze voorkeur is op verspreidingskaarten goed terug te zien als lijnen die de loop van onze snelwegen volgen. Naar verwachting zal de plant door het warmer wordende klimaat nog verder naar het noorden van Nederland oprukken.
Specialisten
Er is nog iets wat de Wouw en de eerder genoemde Wilde Reseda bijzonder maakt. Beide zijn waardplanten voor een aantal bijzondere insecten die volledig afhankelijk zijn van planten uit het geslacht Reseda. Zo verzamelt het vrouwtje van de Resedamaskerbij (Hylaeus signatus) alleen maar stuifmeel van de Wouw en de Wilde Reseda om haar larven te voeden, wat deze planten essentieel maakt voor het voltooien van de levenscyclus. De bloemen zijn überhaupt erg geliefd bij wilde bijen en bestuivende insecten, dus een plekje in de tuin zijn ze zeker waard! Daarnaast zijn er nog twee vlindersoorten, het Resedawitje (Pontia daplidice) en het Oostelijk Resedawitje (Pontia edusa), die beide uitsluitend Reseda-soorten gebruiken als waardplant voor hun rupsen. Deze vlinders zijn niet op uiterlijk van elkaar te onderscheiden, en het Oostelijk Resedawitje is pas recent op basis van DNA met zekerheid voor Nederland vastgesteld. Deze vlinders worden tegenwoordig af en toe als zwervende individuen in Nederland waargenomen en kwamen in de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw wel her en der als standvlinder voor. Met het algemener worden van de Wouw zou een van deze soorten zich wellicht weer permanent kunnen vestigen in ons kikkerlandje!
Blijf wel op de weg letten, maar wie weet valt je binnenkort plotseling de prachtige bloeiwijze van Wouw op als je over de snelweg rijdt!
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in de Week van … Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Tekst: Daan Curwiel, FLORON/SoortenNL
Foto’s: Ed Stikvoort, Saxifraga; Klaus Kuhn, Saxifraga; Glennweiss via Wikimedia Commons; Frits Bink, Saxifraga; Albert Vliegenthart, De Vlinderstichting
Kaarten: Verspreidingsatlas.nl