Week van het vals dooiermos

De Nederlandse naam van het vals dooiermos (Candelaria concolor) heeft een wat negatieve lading. Dit valt echter alles mee. Vals dooiermos wordt gerekend tot het geslacht Candelaria. De naam is gekozen vanwege de gelijkenis met andere dooiermossen, die tot het geslacht Xanthoria behoren. Vals dooiermos is dus geen 'echt' dooiermos, maar lijkt er vanwege de gele kleur wel op. Het bedrieglijke uiterlijk was de reden voor de valse naam.

Van sierlijke rozetjes tot lange lappen

De gele kleur is een aanwijzing, maar voor verdere bestudering is het gebruik van een loep nodig. Vals dooiermos is over het algemeen goed te herkennen, maar het formaat moet niet overschat worden. Het korstmos bestaat uit fijn verdeelde lobjes – bladvormige uitgroeisels van het korstmos – die slechts een millimeter lang en minder dan een halve millimeter breed zijn. In het begin zijn de lobben netjes gerangschikt in een rozetje, maar daarna kan de soort dominant worden en grote, vormeloze oppervlakken bedekken. Doorgaans zijn er korreltjes, zogenaamde sorediën, te vinden op het thallus. Deze dienen voor de ongeslachtelijke voortplanting.

Gele explosie

Vals dooiermos is vooral te vinden op bomen met een voedselrijke schors, zoals essen. Ook geëutrofieerde schors van bijvoorbeeld eiken vormt een geschikte groeiplaats. Eutrofiëring is een proces waarbij zure schors wordt verrijkt door het neerslaan van ammoniak en NOx, waardoor stikstofminnende soorten toenemen en stikstofgevoelige soorten afnemen. Het vals dooiermos is een stikstofminnende soort, en houdt daarnaast ook nog eens van warme temperaturen. Door eutrofiëring en klimaatverandering kon vals dooiermos de laatste dertig jaar zeer snel toenemen. Op de verspreidingskaart van vals dooiermos is dit terug te zien in de vorm van een explosieve toename van groeiplaatsen. Tegenwoordig is het een van de meest algemene korstmossoorten van Nederland en groeit het op bijna elke boom. Naast boomschors groeit vals dooiermos ook op voedselrijk (hard)hout, steen en allerlei onnatuurlijke substraten, zoals metaal.

Verwarrende concurrenten

Naast vals dooiermos zijn er ook nog ‘valse vals dooiermossen’: kleine, gele korstmossoorten met kleine lobjes die lijken op en vaak samengroeien met vals dooiermos. Kroezig dooiermos (Polycauliona candelaria) is zo’n bekende verwarring, maar te onderscheiden door de meer oranje kleur en de minder diep ingesneden lobben. Verder groeit kroezig dooiermos meer als struikvormige kropjes en vormt het bijna nooit grotere aaneengesloten oppervlakten. Een andere soort is klein dooiermos (Polycauliona polycarpa). Typerend is het samengetrokken thallus met korte, opgeblazen lobben dat meestal bezet is met talrijke apotheciën. Apotheciën zijn schijfvormige vruchtlichamen van een korstmos, waarin zich zakjes met sporen bevinden. Voor de gevorderden: al deze look-a-likes reageren rood na aanstippen van het korstmos met kaliloog.

Last but not least, enkele jaren geleden is Candelaria pacifica voor het eerst in Nederland gevonden. Het onderscheiden van dit broertje van vals dooiermos is geen appeltje-eitje. Het vormt rommeligere, korrelige begroeiingen met verspreide, kleinere en verwrongen diepgele lobjes. Hét kenmerk is het ontbreken van de onderschors van de lobben, hiervoor is een microscoop onmisbaar. Candelaria pacifica is tot nu toe vooral gevonden op eiken op de hogere zandgronden.

Speurtocht naar een valsspeler

Kunt u niet wachten om op zoek te gaan naar dit sierlijke geeltje? Begin eens in de tuin of rondom uw woning. De kans is groot dat de soort daar groeit, maar nooit is opgevallen. Het is een ontdekkingsreis op kleine schaal, maar met een verbluffende diversiteit. Natuur is overal!

Tekst: Arne van Wingerden, BLWG en SoortenNL
Foto’s: Arne van Wingerden; Henk-Jan van der Kolk