Zeeanemonen zijn weke organismen zonder skelet, waarvan we vooral de wonderlijk mooie bovenkant vaak zien. De mond ligt midden in een mondschijf. Rondom zijn per soort verschillende korte brede of lange smalle tentakels aanwezig. Die staan open of hangen los en bewegen in de stroming. Tussen de mondschijf en de voet zit een hoge of kortere zuil als een zachte boomstam. Met de voet graven anemonen zich in de bodem in of hechten zich vast aan stenen en ander hard substraat, soms op dieren, zoals krabben of een slakkenhuis waarin een heremietkreeft zit. Ze kunnen zich ook verplaatsen en met hun voet lopen, zij het zó langzaam dat ons blote oog het niet volgt.
Niet onschuldig
In onze Noordzee zijn iets meer dan vijftien soorten zeeanemonen aangetroffen. Wat opvalt is dat ze vaak bloemennamen hebben. Dat heeft uiteraard met hun vorm en de mooie kleuren en patronen te maken. Lieflijke, onschuldige bloemen zijn het echter niet. Anemonen eten levende prooien, plankton en organische resten. Net als kwallen zijn het neteldieren; in hun tentakels zitten netelcellen met netelgif. Dit bevat neurotoxinen waarmee ze hun prooi verlammen. Deze wordt daarna met de tentakels door de mond naar binnen gebracht en verteerd in de speciale gastrovasculaire holte. Veel soorten hebben daarnaast ook vechttentakels waarmee ze tegen soortgenoten vechten. Anemonen zijn van gescheiden geslacht en planten zich zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk voort. In het eerste geval worden de eitjes en zaadcellen afgezet in de waterkolom waar ook de bevruchting plaatsheeft. Bij ongeslachtelijke, aseksuele voortplanting groeit een deel van de anemoon uit tot een nieuw individu. In Nederland hoeven mensen niet bang te zijn voor de 'steek' van zeeanemonen. We voelen die niet (uitgezonderd van de Wasroos, maar die is bij ons uiterst zeldzaam). Anemonen zijn net als bloemen, niet om aan te raken, maar vooral om naar te kijken.
Meerdere anemonen langs de kust
Tot de bekendste soorten die ook bij de kust leven horen Zeeanjelier, Weduweroos, Zeedahlia en Slibanemoon. We laten u deze week met ze kennismaken:
- De Zeeanjelier is plumeauvormig met een hoge zuil en veel korte, dunne tentakels. Zeeanjelieren zijn vaak egaal geelwit of oranje. Vooral duikers komen ze tegen, vastgehecht op stenen in het sublitoraal tot diepten van honderd meter of meer. Ze worden achttien centimeter hoog.
- De Weduweroos heeft juist lange, slanke, spitse, glasachtig witte tentakels die vaak omlaag hangen als bij een treurwilg. Deze soort leeft onder andere in Zeeland op beschutte plaatsen, van laag in het litoraal tot grote diepten. De Weduweroos wordt tot vijf à tien centimeter hoog.
- De Zeedahlia is een brede, laagblijvende zeeanemoon met korte, dikke, stompe tentakels. De kleur varieert van oranje en rood tot groen of paars, met al dan niet egale tentakels. Heel bekend is het patroon van rode of paarse dubbele lijnen die zich splitsen en om de tentakelbasis heen lopen. Hij leeft op hard substraat van de laagwaterlijn tot vijftien meter of dieper. De schijfdoorsnede is tien tot vijftien centimeter.
- Bij de Gewone slibanemoon zit de zuil deels in de bodem. De voetschijf zit vast aan ondergronds substraat. Je ziet alleen de tentakels en mondschijf ('s nachts komen ze meer omhoog). De kleur is erg variabel; egaal of met afwijkend gekleurde tentakels, soms fel paars, roze of met vlekken of kringen. Aan de zuil kleven vaak stukjes schelp en zand. De Gewone slibanemoon leeft tussen stenen, al dan niet op slibrijke zandvlakten, rond de laagwaterlijn en dieper. Hij wordt één tot twee centimeter hoog en drie centimeter in doorsnede; en soms wordt hij groter.
De Paardenanemoon: een rode vechtersbaas
Een vijfde algemene soort langs onze kust is de Paardenanemoon. De kleur is rood tot bordeaux. Langs de rand rond de tentakels zitten blauwe knobbels (acrorhagi). Deze bevatten net als de tentakels netelcellen en worden ter verdediging of bij een aanval op andere zeeanemonen gebruikt. Daarbij blazen ze de knobbels op. Zulke gevechten om het territorium lijken voor ons traag, maar kunnen hevig zijn. De Paardenanemoon plant zich ook ongeslachtelijk voort. Dan worden kleine anemoontjes uitgebraakt of splitst het dier in tweeën, met als gevolg twee bijna identieke dochter-anemonen. Dit is in het Nederlandse getijdengebied een van de meest voorkomende zeeanemonen. Paardenanemonen leven vooral tussen de hoog- en laagwaterlijn. Je kunt ze op hard substraat langs onze hele kust vinden, van Zeeland tot in het Waddengebied en op de pieren van onder andere Hoek van Holland, Scheveningen en IJmuiden.
30 jaar ANEMOON
Dit jaar bestaat Stichting ANEMOON, als organisatie voor vrijwilligers met hart voor het mariene milieu, 30 jaar. Sinds de oprichting in 1993 hielpen honderden duikers, strand- en litoraalonderzoekers en andere vrijwilligers mee met het Monitoringproject Onderwater Oever (MOO), het Strandaanspoelsel Monitoring Project (SMP) en andere projecten. Met hun waarnemingen volgen we de veranderingen in de Nederlandse (onderwater-)natuur en rapporteren we daarover. We schreven onder meer op Nature Today veel natuurberichten. Sommige soorten zien we steeds zeldzamer worden of verdwijnen, andere blijken juist toe te nemen. Zuidelijke soorten vestigen zich door de klimaatopwarming in ons land en exoten beginnen het onderwaterlandschap hier en daar te domineren. Onze onderwaternatuur blijft intrigerend en prachtig. Bent u ook geïnteresseerd en wilt u meehelpen? Stuur dan een mail naar anemoon@cistron.nl. Volgend jaar willen we met vrijwilligers, medewerkers en donateurs het 30-jarig bestaan vieren met een groot evenement rond de mariene natuur. Ook u kunt helpen dit mogelijk te maken. Met een zilte groet en bij voorbaat onze hartelijke dank.
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in De week van … Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Naschrift
Dit bericht over de week van de (zee)anemoon verschijnt in de Sinterklaastijd; de tijd van dichten. Waarnemers, medewerkers en het collectief 'Wurgworm' maken soms ook gedichtjes, zoals die in een boekje met een knipoog naar onderwaternatuur, uitgegeven tijdens de Covid-pandemie. Ook onderstaand Sinterklaasgedichtje is gemaakt vanuit het Wurgworm collectief.
Tekst: Rykel de Bruyne en Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON; SoortenNL
Foto’s: Ad Aleman (leadfoto: Zeedahlia onder water bij de Blokkendam); Marion Haarsma; Inge van Lente; Petra de Jong