Waarom is het nu dan de week van de zeekat? Tja, van paren komen eieren en die staan nu op uitkomen. En schattige kleintjes kijken is kostelijk. Duikers en ook snorkelaars kunnen de hummeltjes nu zo maar tegenkomen. Ze lijken sprekend op hun ouders. Alles zit er al op en aan. Net als pa en ma dreigen ze al met twee tentakels omhoog. Ook vormen ze razendsnel allerlei kleurpatronen, om te communiceren en stemmingswisselingen te laten zien of ter camouflage. Op zand zijn ze zandkleurig, bij wieren hebben ze meer groene of rode patronen en bij basaltblokken zijn ze meer grijzig. In tegenstelling tot hun ouders kunnen jonkies zich ook ingraven. Dan zijn ze lastiger te vinden.
Geweldige dieren
Zeekatten zijn magnifieke dieren. Volwassen worden ze circa veertig centimeter lang (met uitschieters richting de vijftig centimeter of nog groter). Ze hebben een gracieuze manier van zwemmen met rondom het lichaam golvende vinnnen. Maar ze kunnen ook snel vooruitschieten door met een krachtige straal water uit de mantelholte door hun sifo naar buiten te spuiten. Het lichaam kan allerlei patronen aannemen, waarvan tijdens de paring het zebra-patroon het bekendste is. Op de kop staan schitterende ogen met een bijzonder gevormde, kat-achtige pupil (vandaar de naam). Met die ogen kunnen ze uitstekend zien. Dat is nodig om heel gericht hun prooi te kunnen ontdekken, volgen en grijpen.
Net als huiskatten zijn zeekatten echte rovers. Ze zijn dol op krabben, jonge kreeften, garnalen en kleinere visjes. Fouragerende zeekatten zwemmen langzaam over de zeebodem en blazen waterstraaltjes over het zand om garnaaltjes en vissen op te schrikken. Om die te vangen hebben ze twee lange tentakels, die doorgaans verstopt zitten onder het lichaam. Die vangarmen strekken ze razendsnel uit, bijna onzichtbaar voor het blote oog, om daarmee een prooi te vangen. Vervolgens wordt de prooi overgenomen door de acht veel kortere armen met rijen zuignappen aan de onderzijde. Voor de prooi is er dan geen ontkomen meer aan. Die wordt naar de bek gebracht, gedood en opgegeten. Zeekatten hebben geen tanden, maar wel een scherpe en sterke snavel. Daarmee kraken ze moeiteloos de schaal van krabben en kreeften, waarvan ze het zachte vlees oppeuzelen.
Paring
Terug naar het paringsritueel van de zeekat, want dat is voor ingewijden (duikers) elk jaar weer een lust voor het oog. Een bijzondere ervaring die in detail op foto’s en video’s wordt vastgelegd. Vaak worden geschikte paarplaatsen in groepen verkend, waarbij meerdere zeekatten gracieus en rustig met elkaar zwemmen. Daarna kunnen er fikse schermutselingen en schijngevechten tussen de mannetjes onderling ontstaan, voorafgaand aan het paringsritueel.
Uit de gespreide tentakels en baltskleurpatronen kan een mannetje opmaken of hij een wijfje of een concurrent tegenover zich heeft. Tijdens de paring, waarbij de dieren de koppen tegen elkaar aandrukken en elkaar met de tentakels onbeweeglijk vasthouden, brengt het mannetje met een speciale arm een zaadpakketje bij het wijfje naar binnen in de mantelholte. Daar wordt het enige tijd bewaard. De paring zelf duurt maar enkele minuten of nog korter. Na de paring bewaakt het mannetje het vrouwtje, zodat ze niet met een ander mannetje kan paren. De druifvormige eieren van acht tot negen millimeter groot worden door het vrouwtje langs het zaadpakket gevoerd en zo bevrucht. Vervolgens worden ze in kleine bosjes bijeengebonden en vastgemaakt aan alles wat uit de zeebodem steekt. Ze krijgen hun zwarte kleur doordat het vrouwtje er inkt overheen spuit. Per keer zetten vrouwtjes zo’n 150 tot 500 eieren af. Aan het afzetten van de eieren wordt veel aandacht besteed. Dit verloopt doorgaans in alle rust.
Communicatief en slim
Inktvissen staan bekend als 'slimme' dieren. Ze herinneren zich de plaats waar ze hun beste prooien hebben gevangen. Opvallend genoeg geldt dat ook voor bejaarde dieren tot vlak voor hun dood. Kleinere zeekat-mannetjes die in de paartijd geen vrouwtje kregen, vermommen zich soms door het kleurpatroon van een vrouwtje na te doen. Zo passeren ze een op wacht staand mannetje om vervolgens stiekem met diens vrouwtje te paren. De communicatie tussen zeekatten gebeurt zowel met kleurpatronen als via het glad of ruw maken van de huid en via hun houding (van dreigend tot paringsbereid). Er zijn van onze gewone zeekat tientallen verschillende communicatie-signalen bekend.
Dood van uitputting
Het is treurig, maar na de paring en het eieren afzetten zijn de ouderdieren letterlijk óp van uitputting. Ze sterven vrijwel allemaal en vergaan snel. Alleen het inwendig in de rug gelegen rugschild (ook wel zeeschuim genoemd) blijft over en gaat drijven. Dat levert de massa’s aan rugschilden op die we in de zomermaanden aangespoeld op onze stranden vinden. Vrouwtjes die eieren hebben afgezet gaan allemaal dood. Mannetjes (en enkele onbevruchte vrouwtjes) trekken terug naar open water en de diepere Noordzee. Ze kunnen nog een jaartje mee voor het paringsritueel in het volgende jaar. Als maximumleeftijd wordt voor de gewone zeekat meestal 24 maanden aangehouden, al zijn er ook bronnen die van drie jaar spreken.
De jonkies
Bij een gunstige zeewatertemperatuur van 20 graden Celcius komen de jonge zeekatjes na gemiddeld 38 dagen ter wereld. Bij 15 graden duurt het langer, tot soms drie maanden voordat de eieren uitkomen. De jonkies (zeekat-kittens?) zijn bij het uitkomen circa 1 centimeter. Ze graven zich in en blijven al groeiend en minieme prooi vangend nog enige tijd in de nabijheid van hun geboorteplaats. Na een paar maanden trekken ze verder de Noordzee in, naar het zuiden, richting Het Kanaal.
De cyclus is rond
Over twee of drie jaar zijn de nu geboren jonkies groot en geslachtsrijp. Dan is het ook voor hen tijd zich voort te planten. Op hun beurt trekken ze naar de zeearmen in de Zeeuwse Delta of de Waddenzee om een partner te zoeken. Dan begint het liefdesspel van deze prachtige dieren opnieuw en is het voor ons weer mogelijk naar ze te turen en ze te begluren. Dat kun je individueel doen, maar je kunt ook meedoen met het Duikproject van Stichting ANEMOON (MOO). Neem daarvoor contact op met anemoon@cistron.nl.
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in De week van de… Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Tekst: Adriaan Gmelig Meyling en Rykel de Bruyne, Stichting ANEMOON en SoortenNL
Foto’s: Marion Haarsma (leadfoto: zeekat); Peter van Bragt