Nieuwe grondel duikt op in Noordzee

Op zaterdag 21 september 2024 waren duikers van Stichting Duik de Noordzee Schoon bij het wrak van de SS Trevier. Dit wrak ligt ongeveer 30 mijl ten westen van IJmuiden op een diepte van omstreeks 28 meter. Hier hadden Renate Olie en Joost van Uffelen een ontmoeting met een visje dat voor zover bekend nog nooit eerder uit onze Noordzee gemeld was. Het betreft Gobius gasteveni, een grondelsoort die pas relatief laat voor de wetenschap is beschreven (in 1974, door de Britse ichtyoloog P.J. Miller). Hiermee hebben we er een fraaie nieuwe grondelsoort bij voor ons land.

Voornamelijk kustvissen

De familie Gobiidae (grondels) is met meer dan tweeduizend soorten wereldwijd een van de soortenrijkste vissenfamilies. Het zijn meestal langwerpige, baarsachtige bodemvisjes die vaak maar een paar centimeter groot worden. De meeste grondels hebben samengevoegde buikvinnen die een schijfvormige zuignap vormen. Hiermee kunnen ze zich vastzetten aan rotsen en ander hard substraat. Grondels leven meestal in warm gematigde of tropische zeeën en zijn bijvoorbeeld ook te vinden in mangrovemoerassen. In het Europese Atlantische gebied en rondom de Noordzee leven ze in ondiep zeewater en/of brak water in baaien en riviermondingen, en in diverse andere kustwateren. Het zijn typisch vissen voor kustgebieden. Een veel kleiner aantal leeft in zoet water. Als belangrijke voedselsoorten voor andere dieren vallen ze in de Noordzee vaak ten prooi aan zeebaars, kabeljauw, schelvis, platvis, maar ook aan vogels en bruinvissen.

Verspreiding

Uit ons land zijn circa dertig soorten grondels bekend, waarvan een belangrijk aantal hier niet van oorsprong thuishoort: de exoten en zuidelijke opschuivers. Het zou kunnen dat Gobius gasteveni hier al langer leeft en de ontdekking nu pas laat gedaan wordt, maar het zou ook kunnen dat deze grondel een (klimaat)opschuiver is, die nu dus zijn verspreidingsgebied noordwaarts uitbreidt. Eerdere waarnemingen van deze soort komen uit Het Kanaal en uit zuidelijkere gebieden tot en met de Canarische Eilanden en Middellandse Zee. Het feit dat de nieuwe grondel bij een scheepswrak is waargenomen suggereert dat wrakken, en bijvoorbeeld de beschermende structuren rond windturbines, een waardevolle leefomgeving kunnen bieden aan vissoorten die anders niet in de omliggende en vrijwel uitsluitend zachte sedimenten zouden voorkomen. Datzelfde geldt voor sessiele en sterk aan hard substraat gebonden organismen, zoals de tijdens dezelfde expeditie nieuw in onze Noordzee aangetroffen zeekomkommer Pawsonia saxicola. Voor Gobius gasteveni geldt dat deze soort gek is op gladde porseleinkrabbetjes en laten die nu juist veel op wrakken en vergelijkbare harde structuren voorkomen...

Herkenning

Grondels lijken soms sterk op elkaar. Alleen nauwkeurige bestudering biedt dan uitkomst. Gelukkig waren de foto's van dusdanige kwaliteit dat vergissen uitgesloten was. Grondelexpert Marcelo Kovačić wist de soort te identificeren aan de hand van ten minste tien verschillende kenmerken. Een wetenschappelijk artikel dat deze kenmerken uitgebreid behandelt wordt binnenkort gepubliceerd in Cybium (zie hieronder bij Meer informatie).

De grondkleur van het lichaam is niet geel, maar lichtgrijs tot lichtroze en in het kleurpatroon ontbreken longitudinale rijen van stipjes of kleine streepjes. Tevens ontbreekt een zwarte vlek op de hoek van de mond. Langs de laterale middellijn dienen zes tot elf rechthoekige, oranje tot donkerbruine vlekken aanwezig te zijn. Dit waren er negen bij het gefotografeerde exemplaar. De lippen zijn wit of lichtgrijs met vaak een wat gouden tint en witte stippen. Een oranje streep begint achter het oog en strekt zich uit boven de basis van de borstvin, waarna deze voortzet als een onregelmatige streep in de lengte van het lichaam richting de staart. Doorslaggevend waren onder meer het geschubde predorsale gebied en de zes dwarse rijen van sensorische papillen onder het oog.

Nederlandse naam

Als populaire naam wordt in het Engels 'Steven's goby' gebruikt. In het Nederlands zou dat 'Stevens grondel' worden, een weinig originele of onderscheidende naam. Over het algemeen is het bij nieuwe soorten niet gebruikelijk in de benaming een verwijzing naar een persoon te gebruiken. Misschien zou in dit geval roodstreepgrondel een betere suggestie zijn, naar de toch wel opvallende rode kleur en (onderbroken) strepen in de lengterichting van de vis.

Meer informatie

• Artikel The northernmost finding of Gobius gasteveni Miller, 1974 (Teleostei: Gobiidae) and the first record for the Netherlands verschijnt binnenkort in Cybium.
• Artikel Identification of Mediterranean marine gobies (Actinopterygii: Gobiidae) of the continental shelf from photographs of in situ individuals.
• Artikel A new species of Gobius (Teleostei: Gobiidae) from the western English Channel, with a key to related species in the British and Irish fauna.

Tekst: Renate Olie, Stichting ANEMOON, Stichting Duik de Noordzee Schoon; Rykel de Bruyne, Stichting ANEMOON; Joost van Uffelen, Stichting Duik de Noordzee Schoon.
Foto's: Renate Olie (leadfoto: de nieuwe grondel Gobius gasteveni, gefotografeerd op het wrak van de SS Trevier op 21 september 2024); Joost van Uffelen