Kwelders van de Waddeneilanden favoriet bij vissen

De Nieuw-Zeelandse Hannah deed de afgelopen vier jaar binnen het project Waddentools Swimway Waddenzee onderzoek naar de rol van kwelders voor vissen in de Waddenzee. Ze bestudeerde daarvoor de kunstmatige kwelders – de zogenoemde kwelderwerken – langs het vasteland van Groningen en Friesland en de natuurlijkere eilandkwelders van Schiermonnikoog en Texel. “We plaatsten fuiken in een kreek, waarmee we vissen vingen die de kwelder verlieten of er rondzwommen. Uit het onderzoek blijkt dat kwelders gebruikt worden door kleinere vissoorten en jonge visjes. De gewone grondel blijft zijn hele levenscyclus in de kwelders, terwijl bijvoorbeeld haring en platvissen als jonge vissen binnenkomen en later in hun leven weer vertrekken.”

Geen insecten, wel bodemdiertjes

Onderzoek naar de maaginhoud van deze gevangen vissen gaf een beeld van wat ze in de kwelderkreken eten. De verwachting op basis van buitenlandse onderzoeken was dat de vissen die de kwelders gebruiken, daar ook voedsel zouden vinden in de vorm van insecten en spinnen die op land leven. Deze organismen komen bij vloed in het water terecht en worden zo beschikbaar voor vissen. In Nederland eten de vissen echter vooral diertjes die op en in het slik leven. “We denken dat dit komt omdat de Nederlandse kwelders niet vaak volledig overstromen”, verklaart Hannah. “Op de meeste dagen blijft het oppervlak droog, terwijl in andere regio’s de kwelders bij elk tij volledig onder water staan. In Nederland overstroomt vaak alleen de kreek.”

Niet te veel schapen

Ze onderzocht ook of het beheer van de kwelder invloed heeft op de geschiktheid van de kwelder voor vissen. Daarvoor worden meestal schapen ingezet. “We ontdekten dat intensieve begrazing negatieve effecten heeft op het zeeleven in de kreken, maar we weten nog niet zeker hoe dat komt. Verder onderzoek zou dat duidelijk kunnen maken.”

Voorkeur voor gradiënten

Een belangrijke onderzoeksvraag was hoe kunstmatig aangelegde kwelders zich verhouden tot de natuurlijke kwelders op de eilanden. “We ontdekten dat vissen een voorkeur hebben voor een zoutgradiënt, waarbij het water geleidelijk van zout naar zoet gaat naarmate je verder in de kreek komt. Die ontbreekt op de kunstmatige kwelders, doordat de zeedijk een harde scheiding tussen zoet en zout vormt”, zegt Hannah. “Op de Waddeneilanden is die gradiënt wel aanwezig, daar zijn lange, kronkelende kreken die niet worden afgesneden door een dijk. Verder komen er meer vissen voor in kreken waar ook met laag water nog water achterblijft. Op de kunstmatige kwelders wordt het water bij eb snel afgevoerd, waardoor bijna al het water verdwijnt. Voor vissen is dit natuurlijk niet ideaal.”

Toekomst vastelandskwelders

De uiteindelijke conclusie is dat kwelders inderdaad belangrijk zijn voor sommige vissoorten, maar vooral de kunstmatige kwelders zouden van nog grotere waarde kunnen zijn dan nu het geval is. “In de toekomst zou het interessant zijn om kunstmatige kwelders op het vasteland natuurlijker in te richten en te onderzoeken hoe visgemeenschappen daarop reageren”, zegt Hannah. “Ik denk dat we daarmee de habitatkwaliteit voor vissen ook daar kunnen verbeteren.

Meer informatie

• Het project Waddentools Swimway Waddenzee is een initiatief van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Wageningen Marine Research (WMR) en de Waddenvereniging. Daarnaast zijn Rijkswaterstaat en Sportvisserij Nederland bij het project betrokken. Ook zijn verschillende terreinbeherende (natuur)organisaties betrokken bij de uitvoering van het project en wordt de samenwerking met beroepsvissers op de Waddenzee gezocht. Het Waddenfonds, het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, en de provincies Groningen, Fryslân en Noord-Holland maken het project financieel mogelijk. Het Swimway-project maakt deel uit van het overkoepelende Waddentools-project.
• Op de hoogte blijven van Waddentools Swimway? Schrijf je in voor de nieuwsbrief via Swimway.nl/nieuws/.
• Onder de noemer 'Onderwaterkennis: nieuwe inzichten voor de Waddenzee' vindt op 25 maart 2025 het eindsymposium plaats van twee Waddentoolsprojecten: Swimway en Waddenmozaïek. Dit zal plaatsvinden in de Oosterpoort in Groningen. Aanmelden kan via de website.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Kwelders voor vissen (Bron: Waddenvereniging)

Tekst: Koen Moons, in opdracht van Waddentools Swimway Waddenzee
Foto's: Koen Moons
Film: Waddenvereniging