Natuur op de stoep: muurleeuwenbek

Muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis) is in de zeventiende eeuw meegenomen uit Zuid-Europa om onze muren te versieren. Lang was de plant zeldzaam. Nu komt zij bijna overal wild in Nederland voor. Spreekt mijn lovende beschrijving je aan, dan kan je de plant kopen om bij je eigen muurtje, rotstuin of gevel te planten. Als je in de buurt een muurleeuwenbek kan vinden, kun je de zaadjes zelf gratis verzamelen. Dit is ook veel beter voor de biodiversiteit. De planten uit tuincentra komen namelijk vaak uit het buitenland en zijn ontzettend vertroeteld. Van een weelderige muurleeuwenbek op straat weet je zeker dat de zaadjes het goed doen in jouw buurt en het Nederlandse klimaat. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor de leeuwenbek, maar voor de meeste planten die we van ver halen.

Geniale zaaier

De bloem van de muurleeuwenbek staat naar de straat en naar het licht gericht. Als de vrucht zaadjes ontwikkelt, keert diezelfde stengel zich weg van de zon, naar de muur. Daar duwt zij één groot zaadje de muur in. De perfecte plek voor het zaadje om aan haar leven te beginnen. Andere kleinere zaadjes vallen daarvoor al naar beneden, met minder hoop op een goede landingsplaats. Deze zaadjes worden soms ook verspreid door mieren die ermee aan de wandel gaan. Zo kan de muurleeuwenbek snel grote stukken muur veroveren.

Getrommel en gebrul

De vrucht met zaadjes heeft de vorm van een bolletje, als het uiteinde van een slagstok voor een cimbaal. De blaadjes hebben wel wat weg van een ronde metalen cimbaal. Ik stel me voor dat de stengel met het bolletje die naar de muur draait eruit ziet alsof de plant op zijn eigen trom slaat. De latijnse naam Cymbalaria muralis zal wel verzonnen zijn door iemand met een voorliefde voor percussie. De Nederlandse naam muurleeuwenbek slaat op de vorm van de bloem. Die heeft twee lippen, boven en onder. Als je in de zijkant van de bloem knijpt, gaat hij open als een leeuw die brult. Hetzelfde geldt voor andere leeuwenbekken zoals de liggende, ranke, gestreepte en de kleine leeuwenbek. Dit trucje is natuurlijk niet speciaal voor ons plezier ontstaan. Een bij of hommel wordt naar de onderste lip gelokt door de twee felgele vlekken. Het beestje duwt met zijn gewicht de onderste lip naar beneden waardoor de bloem opent en hij de nectar kan drinken en gelijk de bloem bestuift.

Vind en bescherm

Voor het Stoepplantjesonderzoek zijn nog maar 46 muurleeuwenbekken ingevoerd in 21 verschillende dorpen en steden. Ook staat hij pas op plek 24 in de lijst van meest getelde stoepplantjes. Voor een nu algemene, maar toch beeldschone plant die iedereen in de zeventiende eeuw op zijn muur wilde hebben groeien, is dat toch een wat karig resultaat. Hier dan ook een oproep om op zoek te gaan naar deze geheime, maar toch goed vindbare schat. Ze bloeit nog zeker tot en met oktober en op warme plekken soms het hele jaar.

De plantjes groeien tegenwoordig ook massaal tussen de klinkers, niet alleen meer op muren. Heb je een muurleeuwenbek gevonden? Meld je stoepvondst dan voor het stoepplantjesonderzoek.

Vind je er eentje op een muur, kijk dan nog eens goed in het rond, misschien spot je wel meer muurflora: een muurvaren, tongvaren, zeldzame zwartsteel of muurbloem. Veel planten die alléén op muren groeien, waren tot 2017 beschermd. De muurbloem is een van de weinige nog beschermde muurplanten. Gemeenten moeten rekening houden met zeldzame en/of kwetsbare flora als ze een muur willen slopen of vernieuwen. Spot je een bijzondere muurplant, dan kan jij actief helpen om deze te beschermen door de gemeente te laten weten waar hij staat of bezwaar te maken tegen bouwplannen in jouw buurt.

Tekst: Nienke Beets, Hortus botanicus Leiden
Foto's: KU Leuven; Hanneke Jelles; André Biemans