Wat ijsjes, dominostenen en waterbeheer gemeen hebben

Waar zijn de voedingsstoffen van jouw ijsje uiteindelijk terechtgekomen en wat betekent dat voor de waterkwaliteit? Met dit soort vragen houden onderzoekers van Wageningen University & Research en het Nederlands Instituut voor Ecologie zich bezig. Bij het omgaan met voedsel komen onbedoeld voedingsstoffen in oppervlaktewateren terecht. Niet altijd doordat je knoeit of doordat voedsel wegspoelt. Maar zelfs al voordat je voedsel koopt, namelijk bij de productie ervan. Na een lange reis stromen die voedingsstoffen uiteindelijk naar de oceaan. Onderweg kunnen ze veel schade aanrichten, denk bijvoorbeeld aan dikke lagen blauwalgen die zwemwateren 's zomers vaak teisteren, maar ook aan vervuiling van water dat voor de landbouw en drinkwaterwinning gebruikt wordt.

“We onderzoeken hoe we in ons waterbeheer slimmer kunnen omgaan met essentiële voedingsstoffen. Het doel is om de waterkwaliteit op grote schaal te verbeteren, en tegelijkertijd bij te dragen aan een duurzamer gebruik van voedingsstoffen,” aldus Dianneke van Wijk, onderzoeker op het gebied van de nieuwe managementbenadering Smart Nutrient Retention Networks. “Ik zie hierbij kansen om slim gebruik te maken van het natuurlijke vermogen van waterplanten om voedingstoffen op te slaan.”

Domino-effect in netwerken van wateren

De onderzoekers hebben hun nieuwe idee uitgewerkt in een artikel, dat in april is gepubliceerd in een speciale uitgave van Inland Waters. In Smart Nutrient Retention Networks wordt het lokale effect van waterplanten die voedingsstoffen vasthouden gebruikt om de toevoer van die stoffen naar verbonden oppervlaktewateren te verminderen. “Door naar zo’n netwerk van oppervlaktewateren te kijken, kunnen nieuwe strategieën voor waterbeheer ontstaan,” aldus Van Wijk. “Door lokaal de waterkwaliteit te verbeteren, kan benedenstrooms een omslag van waterkwaliteit plaatsvinden die zich met een domino-effect door het netwerk kan verspreiden. In het meest ideale geval is verbetering van waterkwaliteit op één plek dus de druppel die de waterkwaliteit van het hele netwerk doet overlopen, maar dan ten goede.”

Waterplanten houden voedingsstoffen vast

Het onderzoek laat zien dat in oppervlaktewateren met waterplanten meer voedingsstoffen worden vastgehouden (retentie) dan in wateren waar (blauw)algen de overhand hebben. “Deze eigenschap van waterplanten is een handige bijkomstigheid van een goede waterkwaliteit. Het is een extra reden om waterkwaliteit te behouden en te herstellen,” zegt Van Wijk. “Het was al bekend dat bij een overschot aan voedingsstoffen waterplanten ineens kunnen verdwijnen en (blauw)algen de overhand krijgen. Het is heel lastig om dit terug te draaien; net als dat het vaak moeilijker is om van een burn-out te herstellen dan om erin terecht te komen. Gelukkig is het omgekeerde ook waar: een systeem met waterplanten kun je niet zomaar omverduwen.”

Ontwikkeling van modellen

Om beter met nutriënten in oppervlaktewater om te gaan zijn modellen nodig die deze natuurlijke weerbaarheid en het domino-effect van waterkwaliteit meenemen. Nu bestaan daar wel een paar van voor meren, maar die zijn nog niet geschikt om voor een netwerk van wateren te gebruiken. “We zijn zulke modellen aan het ontwikkelen. Maar ondertussen kunnen waterbeheerders hun blik nu al meer gaan richten op beheer dat erop gericht is om voedingsstoffen in netwerken van waterlichamen vast te houden en te hergebruiken,” aldus Van Wijk. “Er is al veel bekend, en die kennis kan al worden benut.”

Meer informatie

• Artikel Smart Nutrient Retention Networks: a novel approach for nutrient conservation through water quality management

Tekst: Wageningen Environmental Research en Nederlands Instituut voor Ecologie
Foto's: Dianneke van Wijk (leadfoto: ven in Grenspark Kalmthoutse Heide in Noord-Brabant); Laurence Carvalho