Nederlandse bodems 1,5 graad warmer dan veertig jaar geleden

In dit onderzoek is ook gekeken naar wat dit betekent voor biotische en abiotische omstandigheden. De studie laat zien dat de bodemtemperatuur in het agrarisch landelijk gebied van Nederland in de afgelopen veertig jaar gemiddeld met 1,5 graad Celsius is toegenomen. De stijging van de luchttemperatuur door klimaatverandering wordt voor een gedeelte gebufferd, doordat de bodem die warmte opslaat. Daardoor stijgt ook de bodemtemperatuur. De bodemtemperatuur zoals gemeten op vier KNMI-locaties is de afgelopen veertig jaar met 1,2 tot 1,8 graad Celsius gestegen. Guido Bakema, bodemonderzoeker bij Wageningen Environmental Research: “De verwachting is, op basis van buitenlandse experimenten, dat de bodem sterk kan uitdrogen in gebieden met weinig vegetatie, zoals heidevelden, duinen en zandverstuivingen. Daardoor kan de bodemtemperatuur veel sterker stijgen dan de gemiddelde luchttemperatuur. Zo krijg je een natuurlijk gevormd hitte-eiland.”

Hogere temperaturen versnellen bodemprocessen

Bodemtemperatuur is een van de factoren die meespelen in bodemprocessen, zoals mineralisatie, veenoxidatie en denitrificatie. Op basis van literatuuronderzoek is de algemeen heersende opvatting dat een stijging van de bodemtemperatuur leidt tot een versnelling van bodemprocessen, maar dat de mate waarin niet eenduidig is. De reden ligt mogelijk in het feit dat deze processen afhankelijk zijn van diverse factoren (onder andere vochtgehalte, zuurgraad, beschikbaarheid energiebron), waarvan temperatuur er slechts één is.

Invloed op vegetatie

Bodemtemperatuur is slechts een van de vele factoren die meespelen in de ontwikkeling van natuurlijke begroeiingen. Waterbeschikbaarheid is de doorslaggevende factor, boven temperatuur. Daarnaast is er een sterke interactie tussen de vegetatie en de bodemtemperatuur, waarbij het effect van vegetatie op de bodemtemperatuur groter is dan dat van de bodemtemperatuur op de vegetatie. Dat betekent dat bodemtemperatuur erg afhankelijk is van het microklimaat ter plekke.

Het kiemen en zich vestigen van planten wordt in beperkte mate beïnvloed door bodemtemperatuurstijging; overleving en ontwikkeling van vegetatie wordt er sterker door beïnvloed. Hierdoor is het mogelijk dat er een verschuiving van vegetatietypes gaat plaatsvinden. Dit geldt met name voor meerjarige vegetatie, die minder kans heeft om zich te vestigen dan vroeg kiemende eenjarigen. Verder kan het aantal plantensoorten worden beïnvloed door veranderingen in de bodemtemperatuur. Zeker in vegetaties die duidelijk seizoensgebonden karakteristieken hebben zijn deze effecten goed te meten.

Verder onderzoek bodemtemperatuur nodig

De onderzoekers bevelen aan om op meer plaatsen langjarige bodemtemperatuur te meten, omdat dit mogelijk een beter beeld geeft van de langjarige invloed van klimaatverandering dan luchttemperatuur. Verder roepen zij op om in onderzoek naar diverse bodemprocessen, zoals veenoxidatie, veel meer rekening te houden met de stijging van de bodemtemperatuur.

Later dit jaar wordt het onderzoek voortgezet. Bakema: “We gaan onder andere kijken naar de toekomstige verdere stijging van de bodemtemperatuur, en de manier waarop de natuur zich daar al dan niet op kan aanpassen.”

Tekst: Wageningen Environmental Research
Foto: Nils van Rooijen (leadfoto: duingrasland Vlieland, vegetatie die te maken heeft met forse temperatuurschommelingen)