Koppeling Groene Baten Planner aan 3D plan-tools biedt kansen voor gemeenten
Atlas Natuurlijk KapitaalVorige week sloeg de IPCC alarm: klimaatverandering wordt onomkeerbaar als we nu geen actie ondernemen. Steden hebben steeds meer last van de gevolgen van die klimaatverandering. Denk aan afwateringsystemen en riolen die overbelast raken bij extreme regenbuien. Ook wordt het steeds warmer in steden door de verstening. Op een hete dag kan de temperatuur in de stad tot wel 9 graden verschillen met het buitengebied. Het buitengebied koelt af in de nacht, maar in de stad blijft de temperatuur hoog. Met deze toekomstige klimaatveranderingen hebben we groen in de stad harder dan ooit nodig. Groen draagt onder meer bij aan de vermindering van hittestress en wateroverlast en heeft een geluidsdempende werking. Ook zorgt groen voor meer biodiversiteit in de stad.
Waarde van groen vaak onderbelicht
Ton de Nijs is projectleider Natuurlijk Kapitaal bij het RIVM. Hij doet al jaren onderzoek naar de waarde van groen in steden. “Door de groeiende woningnood staat het groen in steden onder druk”, stelt hij. “Dat zie je duidelijk terug als je naar het areaal groen in grote steden kijkt. Pas na 2006 neemt het arsenaal groen weer iets toe.”
Gemeenten zien groen vaak als kostenpost. “Dat groen moet je aanleggen, onderhouden en beheren en dat kost geld”, licht Ton toe. “Ook kun je elke vierkante meter maar één keer gebruiken, waardoor groen de concurrentie aan moet gaan met andere stedelijke functies. Maar als je naar de kosten van groen kijkt, moet je ook naar de baten kijken.”
Het RIVM ontwikkelde een tool waarmee de baten van groen in getallen kunnen worden uitgedrukt: de Groene Baten Planner. Deze tool berekent de maatschappelijke en financiële waarde van groen voor de leefomgeving. Wat levert de aanleg van groen op voor de biodiversiteit, de gezondheid van mensen, het woongenot en de waarde van huizen? En waar biedt groen de meeste kansen? De Groene Baten Planner kan beleidsmakers zo helpen bij het maken van keuzes bij stedelijke ontwikkeling. 
Groene Baten Planner in de praktijk: Amsterdam en Dordrecht
De Groene Baten Planner werd voor het eerst in de praktijk gebruikt in 2018 in Amsterdam. In opdracht van de gemeente Amsterdam en het ministerie van LNV bracht het RIVM samen met het stedenbouwkundig bureau De Urbanisten de baten van groen en blauw in beeld. Dat deden zij voor drie verschillende vergroeningsstrategieën: Groen Dichtbij, Groen-Blauwe verbindingen en Stadsparken.
De resultaten van het onderzoek vormden het vertrekpunt voor de gemeentelijke Groenvisie 2050 van Amsterdam. De baten verschilden per strategie, maar bleken groot. De baten zijn het hoogst voor het scenario Groen Dichtbij. Zo leidt groen tot een aanzienlijke vermindering van de zorgkosten (10.000 euro/ha/jaar). Maar ook tot minder kosten voor ziekteverzuim (47.000 euro/ha/jaar). Ook de bijdragen van Groen Dichtbij aan de onroerend goedwaarde in Amsterdam is hoog (202.000 euro/ha). De andere scenario’s leveren ook substantiële baten op, zie de tabel hieronder. 
De Groene Baten Planner werd ook gebruikt in Dordrecht bij de transformatie van de Dordwijkzone tot een groen Stadspark XL. Met de Groene Baten Planner berekende het RIVM wat het groener maken van de omgeving opleverde. Ook hier waren de baten aanzienlijk. De grootste baat was de verhoging van de WOZ-waarde: 130 miljoen euro. Het groen zorgde er ook voor dat mensen meer gingen bewegen en minder stress ervaarden. Zo konden zorgkosten worden vermeden en dit leverde gezondheidsbaten van 44,5 miljoen euro op.
Afgezet tegen de kosten leverde dit een positief kostenbatensaldo op met een verhouding van 3,7 (baten/kosten). Elke door de gemeente geïnvesteerde euro leverde 3,70 euro op in een periode van dertig jaar. 
Koppeling Groene Baten Planner aan gemeentelijke planningstools
De Groene Baten Planner biedt dus kansen voor gemeenten om te kijken waar groen het beste werkt en wat dat maatschappelijk gezien oplevert. “Wij willen dat in de toekomst elke gemeente de Groene Baten Planner kan gebruiken”, stelt Ton. “Gemeenten maken voor hun ruimtelijk ontwerp vaak gebruik van Geografische Informatie Systemen (GIS) voor visualisatie, analyse en datagedreven ontwerp. Dat doen zij steeds vaker in 3D-omgevingen, die een beeld geven van een stukje fysieke werkelijkheid, zoals een stad, wijk of herontwikkelingsgebied. Als je de Groene Baten Planner aan deze 3D plan-tools en systemen koppelt, kunnen gemeenten zelf de baten van hun vergroeningsmaatregelen doorrekenen en driedimensionaal bekijken. Met de koppeling wordt het ruimtelijke planproces transparant en inzichtelijk voor gemeenten en kunnen zij zelf de gevolgen van maatregelen voor de gezondheid van inwoners in beeld brengen.”
Samenwerking RIVM met Tygron en Esri in Amersfoort en Zwolle
In twee pilots testte het RIVM dit uit samen met Tygron en Esri Nederland. Het Tygron Geodesign Platform biedt de digitale infrastructuur om vraagstukken rond ruimtelijke inrichting te ondersteunen. Het combineert (geo-)data, modellen en applicaties. Het ArcGIS platform van Esri is een platform voor het maken van kaarten en het doen van ruimtelijke analyses. Het mooie van de platformen van Esri en Tygron is dat zij snel in beeld kunnen brengen welke effecten ruimtelijke keuzes hebben op een bepaald gebied.
In Amersfoort werd de Groene Baten Planner gekoppeld aan het Tygron Geodesign Platform bij een verkenning van een klimaatbestendige inrichting van de wijk Schuilenburg. Met de Groene Baten Planner werd de impact van maatregelen als het vergroenen van daken, het planten van bomen en het aanleggen van waterdoorlatende parkeerplaatsen doorgerekend.
Groene Baten Planner van RIVM en Tygron in Amersfoort (Bron: TygronNL)
Esri bouwde een generieke koppeling tussen het ArcGIS platform en de Groene Baten Planner. Deze koppeling is toegepast en getest bij de herontwikkeling op het terrein van de voormalige Veemarkthallen in Zwolle.
De Groene Baten Planner: Zwolle (Bron: DiS Geo)
Eerste ervaringen
In de op 5 april georganiseerde DiS Online-sessie deelden de beide gemeenten, het RIVM, Tygron en Esri hun eerste ervaringen. Jaap Belo, projectmanager Groen bij de gemeente Amersfoort, vertelde hoe zij met de Groene Baten Planner drie scenario’s voor Schuilenburg hebben doorgerekend en met elkaar vergeleken. Het eerste scenario ging uit van 10 procent vergroening van het hele gebied, het tweede van 20 procent en het derde scenario ging voor 20 procent vergroening van het hele gebied én 100 procent vergoenen van parkeerplaatsen in dat gebied.
"Deze scenario’s hebben wij met elkaar vergeleken", licht Jaap toe. "Het mooie is dat je zo kunt kijken wat elk scenario voor effect heeft op de waterberging en de hittestress. De Groene Baten Planner biedt voor onze gemeente een mooi vertrekpunt om het gesprek met inwoners aan te gaan. Wij kunnen nu keuzes beter uitleggen en onze toekomstvisie ‘De auto uit de stad’ beter onderbouwen."
DiS Online: De Groene Baten Planner (Bron: DiS Geo)
Groen krijgt ineens een stem
Erwin van Veen van de gemeente Zwolle is blij met de Groene Baten Planner. “We zijn begonnen met het maken van verschillende scenario’s voor de ruimtelijke indeling van de voormalige Veemarkthallen”, vertelt hij. “Aan de verschillende deelgebieden kenden wij groene maatregelen toe. De Groene Baten Planner rekende voor ons uit wat die maatregelen op die plekken opleverden. Zo kregen we zicht op kwantitatieve waarde over kwalitatieve onderdelen in het ontwerp en konden we goede afwegingen maken.”
Net als in Amersfoort merkt Erwin ook dat de Groene Baten Planner een mooi instrument is om groen op de kaart te krijgen. “Met de Groene Baten Planner kun je heel concreet laten zien wat groen waard is”, stelt hij. “Groen sneuvelt vaak als eerste als de financiële haalbaarheid van een ontwerp onder druk staat. Maar door in harde getallen te laten zien wat groen oplevert, kun je laten zien dat groen veel meer waard is dan je denkt. Groen krijgt ineens een stem. Aan betrokken partijen, zoals partners en inwoners, kun je laten zien dat groen ook andere problemen kan oplossen en kan zorgen voor een fijner leefklimaat."
Lancering Groene Baten Planner
Tijdens de Atlas Werkconferentie Online op 21 april wordt de Groene Baten Planner officieel gelanceerd. Vanaf dat moment kunnen alle gemeenten die met Esri of Tygron werken, de Groene Baten Planner in deze 3D plan-tools gebruiken. Ook kan de Groene Baten Planner vanaf die datum worden gebruikt in andere tools.
Een van de workshops op de Atlas Werkconferentie is De waarden van groen in gebiedsontwikkeling. Ton de Nijs (programmacoördinator Natuurlijk Kapitaal bij RIVM) en Joyce Zwartkruis (projectleider Generieke Koppelingen RIVM) laten in deze workshop zien wat er allemaal met de Groene Baten Planner mogelijk is. En wat het oplevert om de Groene Baten Planner aan andere systemen te koppelen.
Doe mee en ontdek hoe jij de Groene Baten Planner kunt inzetten voor meer groene kansen in jouw gemeente. Meld je aan!
Ontwikkelingen in de toekomst
“Wij gaan de Groene Baten Planner verder door ontwikkelen”, besluit Ton. “Wij willen bijvoorbeeld meer gezondheidsaspecten in de Groene Baten Planner opnemen. Denk bijvoorbeeld aan geluid en luchtkwaliteit. Zo kunnen we de Groene Baten Planner nog rijker maken.” Samen met RVO gaat het RIVM een ‘community of practice’ opzetten. “Zo kunnen gebruikers ervaringen delen, waar wij weer van kunnen leren”, licht Ton toe. “Waar lopen zij tegenaan? Welke vragen hebben zij en welke mogelijke toevoegingen aan de Groene Baten Planner zijn handig voor hen? Uiteindelijk willen wij dat de Groene Baten Planner een tool wordt die iedereen kan gebruiken. Niet alleen beleidsmakers, maar ook inwoners van wijken, groenbeheerders of projectontwikkelaars.”
Meer informatie
- Bekijk de pagina Groene Baten Planner op de Atlas Natuurlijk Kapitaal. Heb je vragen over de toepassing van de Groene Baten Planner? Of wil je meepraten in de ‘community of practice’? Neem contact op met Ton de Nijs via ton.de.nijs@rivm.nl. Gemeenten die met andere plan-tools werken dan Tygron en Esri kunnen contact opnemen met Ton om via een API-key de Groene Baten Planner te gebruiken in deze tools.
- Bekijk de interactieve storymap die Esri maakte over de koppeling tussen ArcGiS en de Groene Baten Planner.
- RIVM zoekt samenwerking met Digital Twins om impact vergroening te visualiseren.
- Transformatie Dordwijkzone biedt groene en gezonde kansen volgens Groene Baten Planner.
- Waarden in het groen: natuur en groen in de stad draagt bij aan welzijn Amsterdammers.
Tekst: Jeannine Brand, Atlas Natuurlijk Kapitaal
Beeld/video's: RIVM; Atlas Natuurlijk Kapitaal; Tygron; Esri Nederland; Dis Geo