Beekdalvenen in de spotlight

Beekdalvenen waren vroeger vrij algemeen in Nederland, maar ze zijn door kanalisatie vrijwel overal verdwenen. “Tegenwoordig is een beek een soort sloot waar water doorheen stroomt, al dan niet met flauwe oevers en bochten”, zegt Tim Termaat. “In een natuurlijk systeem zijn de beken vaak diffuus in het landschap aanwezig. Dan moet je denken aan moerasvegetaties waar water doorheen sijpelt, niet aan een duidelijke beekbedding. Die moerasvegetatie bestaat niet alleen uit korte vegetatie, maar ook uit broekbossen. De beekdalvenen zijn voor de biodiversiteit een belangrijk onderdeel van het beekdallandschap. Je vindt er kleine zeggevegetaties met trilveenbegroeiing, karakteristieke moerasvogels als het porseleinhoen, maar ook veel klein spul, zoals libellen, loopkevers en spinnen.”

Verdroging, vermesting en versnippering

Voor het creëren van een diffuse doorstroming zijn concrete maatregelen onderzocht en succesvol gebleken. Zo kan er dood hout of extra zand in de bedding aangebracht worden om het water minder snel af te voeren en de bedding te verondiepen. Een ander maaibeheer kan ook helpen. De meeste knelpunten bevinden zich echter buiten het beekdal. “Verdroging is het grootste probleem”, vertelt Termaat. “Dat heeft te maken met het versneld afvoeren van water in het beekdal zelf, maar vooral ook met regionale grondwaterdaling. Die wordt veroorzaakt door grondwaterwinning voor ons drinkwater en voor beregening van landbouwgebieden. Sommige industrietakken hebben ook nog steeds heel veel grondwater nodig. Die vraag naar grondwater neemt alleen maar toe. De kwaliteit van het grondwater waarmee het beekdal gevoed wordt is een ander groot knelpunt. Vooral de toestroom van nitraat en sulfaat vanuit de landbouw is schadelijk, want dat zorgt voor vermesting en de afbraak van veen. Tot slot is versnippering van populaties van soorten die in die beekdalen thuishoren ook een probleem. Veel van die soorten zijn helemaal uit Nederland verdwenen, of zitten bijvoorbeeld alleen nog in Zuid-Limburg. Als je dan een beekdalveen in Drenthe herstelt, wordt dat lastig.”

Ecosysteemdiensten

De uitdagingen waar het herstel van beekdalvenen voor staat zijn groot. Is er dan wel toekomst voor de beekdalvenen? Tim Termaat is hoopvol, maar dan moeten er wel vrij grondige maatregelen plaatsvinden: “Het is de kunst om opgaven samen op te pakken”, zegt hij. “De droge jaren van 2018 en 2019 hebben ook in de landbouwsector laten zien dat we het water langer vast moeten houden, in plaats van zo snel mogelijk afvoeren. Daar heb je natuurlijk een raakvlak met de natuurdoelstelling. Maar ook vanuit de klimaatdoelstellingen is een overlap mogelijk. Beekdalvenen kan je namelijk heel goed gebruiken om koolstof op te slaan, of om in ieder geval te zorgen dat de koolstof niet uit de bodem verdwijnt. Er gaan steeds meer seinen op groen om dat structureler aan te pakken.”

Dat zijn mooie bijkomstigheden, maar volgens Termaat zouden die niet leidend moeten zijn: “We hebben gewoon te maken met bindende Europese afspraken over de bescherming van bepaalde habitattypen. Daar hoeft in principe geen ecosysteemdienst aan te pas te komen, dat moet gewoon gebeuren. Maar dan moet je wel weten waar de knelpunten liggen en wat de herstelmogelijkheden zijn. Daar hebben we met de OBN-onderzoeken goede stappen in gezet.”  

Download het Themanummer Beekdalvenen op natuurkennis.nl (pdf; 3,6 MB).

Tekst: Sofia Opfer, OBN Natuurkennis
Foto's: Mark van Veen (leadfoto: Drentse Aa); Leo Spoormakers