Deze uitgestorven planten kunnen we misschien weer tot leven wekken

Een plant of dier is uitgestorven wanneer de soort ophoudt te bestaan door het sterven van het laatste exemplaar. Maar wanneer is een plant dan precies uitgestorven? Is een plantensoort ook uitgestorven als er nog gedroogde exemplaren met zaden van zijn? Die vraag kun je stellen. Ook de vraag hoeveel van dergelijke gevallen er eigenlijk zijn. Onder leiding van Giulia Rocchetti van de Universiteit van Roma Tre heeft een team van wetenschappers dat onderzocht. Hieronder waren ook bioloog Jan Wieringa en collectiebeheerder Roxali Bijmoer van Naturalis Biodiversity Center. 

Kiemkracht

Van een lijst van 361 uitgestorven plantensoorten werd in 61 herbaria, waaronder de collecties van Naturalis, gezocht naar exemplaren waar vruchten met rijpe zaden aan zaten. Van 161 soorten (45 procent) werden één of meerdere exemplaren met zaden aangetroffen. Er zijn dus minimaal 161 uitgestorven plantensoorten waarvan nog wel zaden bestaan en die potentieel weer tot leven te wekken zijn. Over deze soorten zelf is doorgaans maar weinig bekend; ze waren al zeldzaam en zijn vaak maar één of twee keer verzameld in een ver verleden. Zoals Achyranthes mangarevica, een verre verwant van spinazie en biet, die alleen bekend was van een klip op een eiland in de Stille Oceaan. En Lepidium remyi, een verwant van tuinkers die op een eiland van Hawaï groeide en 170 jaar geleden voor het laatst verzameld is.

Om in te schatten of de zaden mogelijk nog kunnen kiemen, is gekeken naar de kiemkracht van verwante soorten waarvan dat wel bekend is. Daarmee vielen een aantal kandidaten af. Sommige zaden in herbaria zijn al heel lang geleden verzameld; van de oudste is de datum doorgaans niet eens bekend. Maar er zijn er ook een paar van de laatste decennia. Op basis van de leeftijd van de zaden en een inschatting van hoe snel die hun kiemkracht verliezen, werd per soort een score berekend. Op basis van die score is een top 50 opgesteld van soorten met de hoogste kans om weer 'tot leven gewekt te worden'. De soorten kunnen misschien weer tot leven gebracht worden door de de zaden van de herbariumexemplaren te zaaien, of door er een weefselcultuur van te maken.

Om zeep geholpen

Toch zal het zaaien van de zaden van deze planten niet zo simpel zijn. Niet alleen is het merendeel al heel oud, maar herbaria zijn ook niet ingericht op het in leven houden van zaden. Sterker nog, de meeste herbaria nemen allerlei maatregelen om ongewenste organismen te doden, zoals museumkevers die het op de gedroogde bloemen hebben gemunt. Die bescherming tegen vraat is bij de Nederlandse herbaria in het verleden gebeurd door de planten te vergiftigen met kwik, en de laatste decennia door het materiaal in te vriezen. Vooral tropische zaden kunnen heel slecht tegen vorst, en veel van de top 50-soorten zijn tropisch. Mogelijk is door deze conserveringsmaatregelen de laatste kans op het weer tot leven wekken van deze uitgestorven soorten, juist om zeep geholpen. Maar wie weet wat de wetenschap nog aan nieuwe technieken in petto heeft.

Meer informatie

• Het artikel Selecting the best candidates for resurrecting extinct-in-the-wild plants from herbaria is onlangs verschenen in Nature plants.

Tekst: Jan J. Wieringa, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Naturalis Biodiversity Center (leadfoto: Achyranthes mangarevica Suess, een kleine boom alleen bekend van het eilandje Mangareva in de Stille Oceaan)