Kwelderareaal in de Waddenzee neemt toe, zeespiegelstijging vormt risico

De Nederlandse Waddenzee vormt samen met de Duitse en Deense delen een circa 900.000 hectare groot, aaneengesloten intergetijde-kustgebied. Het heeft de status van UNESCO-Werelderfgoed en is het grootste Natura 2000-gebied in Nederland. Er gelden diverse nationale en internationale natuurdoelstellingen. In het Nederlandse deel van de Waddenzee liggen rond de 9.000 hectare aan kwelders, waarvan ongeveer de helft op de Waddeneilanden en de helft aan de Groninger en Friese vastelandskust, in de zogenoemde kwelderwerken en in het Eems-Dollard-estuarium. Om aan de nationale en internationale rapportageverplichtingen te kunnen voldoen is actuele kennis van de kwantiteit en kwaliteit van de kwelders in de Waddenzee nodig. In recent onderzoek van Wageningen Marine Research is de langetermijnontwikkeling van kwelders in de Waddenzee in de periode 1960-2018 in beeld gebracht.

Oppervlakte kwelders neemt toe

Het kwelderareaal in de Waddenzee bereikte in de twintigste eeuw een dieptepunt, maar in het afgelopen decennium is het geleidelijk weer toegenomen. Dit komt door natuurlijke uitbreiding van de kwelders op de Waddeneilanden naar het oosten, door aangroei van de vastelandskwelders en door enkele ontpolderingsprojecten langs de Friese kust. Op de Waddeneilanden neemt binnen de kwelderzone het aandeel brakke kwelder en hoge kwelder met zeekweek – een dominante plantensoort die andere soorten verdringt – toe door natuurlijke successie van de vegetatie, terwijl deze in de Dollard afnemen onder invloed van beweiding en vernatting. Langs de kust zien we een geleidelijke uitbreiding van de kwelder richting de buitenste nog in onderhoud zijnde rijzendammen, waardoor de pionierzone in de knel komt en afneemt. Binnen de kwelderzone in Friesland neemt het areaal aan lage kwelder met pioniersoorten toe, mogelijk door een toename in beweidingsdruk gecombineerd met verminderde drainage. In Groningen worden de eerste effecten van het kwelderherstelplan (2011-2013) zichtbaar: een toename in beweiding resulteert in een afname van door zeekweek gedomineerde middenkwelder, ten gunste van lage kwelder.

Kwelders in goede staat

Vanuit de eigenaren en beheerders van de vastelandskwelders (de kwelderwerken) bestaat er behoefte aan terugkoppeling van de actuele status van de kwelders om de effecten van genomen beheermaatregelen te kunnen bepalen. De actuele status wordt beoordeeld aan de hand van vier functie-eisen opgesteld door Rijkswaterstaat. Uit het onderzoek blijkt dat het huidige kwelderareaal van 4.334 hectare binnen de kwelderwerken ruimschoots voldoet aan de gestelde oppervlakte-eis van 1.250 hectare. Ook de minimumoppervlakte aan pionierzone, 750 hectare, wordt gehaald, met een huidig areaal pionierzone van 1.020 hectare. Aan de eis dat de actuele kweldergrens nergens verder terug mag dan tot de oorspronkelijke grens van particulier eigendom (de ‘oude’ kwelder) wordt niet volledig voldaan, omdat op drie locaties langs de Groninger kust de kweldergrens iets voorbij de oude afgepaalde kweldergrens teruggetrokken is richting dijk. De vierde eis, tot slot, betreft het ontstaan van waterplassen en kale plekken op de kwelder. Deze eis kan aan de hand van het huidige onderzoek niet beoordeeld worden en wordt in overleg met beheerders en gebruikers getoetst.

Meegroeien met zeespiegelstijging

Door kwelders in te zetten als onderdeel van de kustverdediging zijn er minder hoge en brede dijken nodig, wat meer ruimte voor de natuur met zich meebrengt. Kwelders zijn kosteneffectief, duurzamer en natuurvriendelijker dan andere kustverdedigingstechnieken, waardoor ze aantrekkelijk zijn als onderdeel van de kustverdediging. De kwelders in de Waddenzee hogen gemiddeld met enkele millimeters (Waddeneilanden) tot enkele centimeters (vastelandskust) per jaar op en kunnen meegroeien met de huidige zeespiegelstijging. Als de stijging echter versneld optreedt, zoals verschillende klimaatscenario’s voorspellen, dan zullen mogelijk niet alle kwelders kunnen meegroeien en het risico lopen te ‘verdrinken’. Eilandkwelders met een lage sedimentatiesnelheid, kwelders waar bodemdaling plaatsvindt en de landinwaarts gelegen kwelderdelen die ver van de sedimentbron verwijderd liggen, zullen de grootste risico’s lopen. Om de effecten van klimaatverandering op kwelders te kunnen voorspellen is langlopende monitoring nodig, de onderzoekers raden dan ook verder onderzoek naar klimaatadaptatie van kwelders in relatie tot zeespiegelstijging aan.

Meer informatie

WOt-technical report 182 'Lange-termijnontwikkeling van kwelders in de Waddenzee (1960-2018)' (pdf: 27,2 MB)

Tekst: Kelly Elschot, Wageningen Marine Research & Mies van Aar, Wageningen Environmental Research
Foto: Kelly Elschot