Heidehommel duikt na halve eeuw weer op in Limburgse Heuvelland

Op 30 mei fotografeerden Cor en Ilona Noorman, beide fervente vlinderaars en natuurfotografen, een hommelvrouwtje foeragerend op wondklaver in Groeve Blom te Berg en Terblijt. Dit bleek na invoering op Waarneming.nl verrassend genoeg een heidehommel te zijn. De laatste waarneming van een heidehommel in Limburg was in 1967 op de Wrakelberg. Tot voor kort werd gedacht dat deze ernstig bedreigde hommel alleen nog in Drenthe voorkwam. Vorig jaar werd de soort echter voor het eerst in 69 jaar weer waargenomen in Overijssel en ook net over de provinciegrens in het Friese deel van het Fochteloërveen.

De bijenfauna van Zuid-Limburg is van oudsher goed onderzocht. Het lijkt daarom onwaarschijnlijk dat de heidehommel hier meer dan een halve eeuw ongezien heeft kunnen rondvliegen. Waar deze heidehommel of haar directe voorouders dan wel vandaan komen, is echter onduidelijk; ook omdat over het algemeen wordt aangenomen dat het verspreidingsvermogen van de heidehommel niet erg groot is. De afstand tot de dichtstbijzijnde Nederlandse populatie in Overijssel is ongeveer 175 km. Recente waarnemingen in België beperken zich tot de Ardennen en Belgisch Lotharingen op zo’n 130 km afstand. In Duitsland is tijdens een onderzoek in de Eifel in 2013-2015 één exemplaar op circa 80 km van de Limburgse vindplaats aangetroffen.

Een interessant aspect van het voorkomen van de heidehommel in Zuid-Limburg is dat het biotoop heel anders is dan in de rest van Nederland. Op de hogere zandgronden is het voorkomen beperkt tot natte heide en hoogveen. In Zuid-Limburg kwam de soort vroeger waarschijnlijk vooral in bloemrijke graslandvegetaties zoals kalkgraslanden voor. Dit is ook het biotoop van de resterende Belgische populaties en in Groeve Blom. Een belangrijke oorzaak van het verdwijnen van de heidehommel in Zuid-Limburg is de sterke afname van oppervlakte van dit biotoop. De resterende, veelal kleine fragmenten liggen vaak ver van elkaar. Hierdoor is de kans op lokaal uitsterven door bijvoorbeeld inteeltdepressie en toevalsprocessen sterk toegenomen. Hopelijk kan de heidehommel profiteren van initiatieven zoals Hommellandschap Geuldal en wordt de soort in de toekomst weer een permanente bewoner van het Heuvelland.

Tekst: Martijn Kos, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto's: Cor Noorman