Nieuwe paddenstoel voor Nederland: de 'Oranje sparrenhoutzwam'

Dit voorjaar was er enige commotie over de massale kap in natuurgebieden. Daar werd vreemd tegen aangekeken omdat volgens het klimaatakkoord juist meer bos zou moeten worden aangeplant. Ook in Drenthe is de laatste tien jaar veel naaldbos gekapt. Een journalist van De Volkskrant wilde dat graag met eigen ogen zien. Rob Chrispijn, bestuurslid van de Drentse Paddenstoelen Werkgroep (PWD), leidde de verslaggever rond in Nationaal Park het Drents Friese Wold. Terwijl ze over een wirwar van dode sparrenstammen klauterden, zag Chrispijn een dieporanje houtzwam die op één van de omgewaaide sparren groeide. De paddenstoelen waren sterk verdroogd, en zagen er niet echt mooi meer uit. Hij meende echter deze soort een keer in Siberië gezien te hebben. Een kenner bevestigde zijn vermoeden: het ging om Pycnoporellus fulgens. Een paddenstoel zonder Nederlandse naam, want deze soort was niet eerder in ons land aangetroffen.

Pycnoporellus fulgens wordt gekenmerkt door de geheel oranje vruchtlichamen van hoogstens tien centimeter breed. Bij de vondst in het Drents Friese Wold waren alleen de één tot drie millimeter grote poriën fel oranje. De bovenkant was bruinig, waarschijnlijk een gevolg van ouderdom. Deze zwam is namelijk eenjarig en verschijnt al in augustus of september. Ze zijn nogal vergankelijk, maar voordat de exemplaren in Drenthe konden vergaan, werden ze als gevolg van het droge voorjaar van 2019 door uitdroging geconserveerd. Pycnoporellus fulgens groeit op dode, staande en liggende stammen van Fijnspar, Zilverspar en soms Beuk. Een goed kenmerk van deze zwam is de sterke donkerrode verkleuring met een druppel KOH (kaliumhydroxide). Bij de vondst in het Drents Friese Wold kleurden de poriën zo donkerrood als geronnen bloed.

Pycnoporellus heeft een wijde, noordelijke verbreiding in Europa, Azië en Noord-Amerika. In het Zwarte Woud in Zuid-Duitsland is het een zeldzame, submontane soort, die meestal voorkomt tussen de 400 en 800 meter. Ook in Zweden is de soort zeldzaam; daar wordt hij beschouwd als een oerwoudindicator. Hij ontbreekt daar namelijk in naaldboomakkers en groeit uitsluitend in naaldbossen die lang met rust zijn gelaten, en waar veel groot, dood hout aanwezig is. In België is Pycnoporellus alleen bekend van de Ardennen, niet uit Vlaanderen. Hij is evenmin bekend uit Niedersachsen, de Duitse deelstaat die grenst aan Noord-Nederland.

Het is heel opmerkelijk dat deze opvallende paddenstoel van naaldbossen in Noord-Europa en Midden-Europese gebergten opeens in het Nederlandse laagland opduikt, ver van alle bekende vindplaatsen. Dit bevestigt eens te meer hoezeer de prachtige, oude sparrenbestanden in Drenthe nu gelijkenis vertonen met natuurlijke Scandinavische bossen. De vestiging in Drenthe past wel enigszins in een door de Duitse Mycoloog Krieglsteiner beschreven trend waarbij de soort zich langzaam naar het westen uitbreidt. Misschien is de vindplaats in het Drents-Friese Wold wel de voorbode van een verdere verspreiding in ons land. Ecologisch gezien is Pycnoporellus een interessante zwam. In dood sparrenhout veroorzaakt hij bruinrot, bestaande uit vierkante blokjes bruinrood hout dat gemakkelijk verpulvert. Hij groeit echter vrijwel steeds op hout dat eerst is aangetast door de Roodgerande houtzwam. Kennelijk leeft hij van het door die soort 'voorverteerde' hout (Nitare, 2019). Vaak groeien de vruchtlichamen van beide soorten vlak bij elkaar op een stam, zoals op onderstaande foto te zien is.

Als Nederlandse naam stellen we voor: 'Oranje sparrenhoutzwam', vanwege de opvallende kleur en het voorkomen op spar.

Tekst: Rob Chrispijn en Eef Arnolds, Paddenstoelenwerkgroep Drenthe / Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Eef Arnolds; Joop Verburg; Rob Chrispijn